«Падрабязнасці вайны – гэта кроў, кішкі, трупы, боль». Вось што пабачыў веган-анархіст з Беларусі, баронячы Украіну

У шэрагах украінскай арміі людзі зусім розных перакананняў, прынцыпаў і поглядаў, аднак аб'яднаныя адной агульнай мэтай. Беларускі добраахвотнік Яўген Жураўскі з пазыўным «Салам» прызнаецца, што ў звычайным жыцці з некаторымі з тых, з кім дзеліць акопы, не стаў бы побач. Але сёння яны браты па зброі. Сам 32-гадовы баец з Баранавічаў ужо даўно трымаецца анархісцкіх поглядаў, а амаль палову жыцця з'яўляецца веганам. Пры гэтым, ваюючы на ​​пазіцыі кулямётніка, катэгарычна не хоча бачыць, куды і ў каго ён трапляе.

У інтэрв'ю «Трыбуне» Жураўскі распавёў пра посттраўматычны сіндром ад Беларусі, пра дэталі вайны, якія нармалёвы чалавек не захоча слухаць, і пра тое, што абавязкова бярэ з сабой на баявыя заданні.

– Памятаеце, калi прынялі рашэнне пайсці на вайну ва Украіне?

– Напэўна, як толькі з'явілася інфармацыя, што магчымы пачатак вайны. Гэта канец 2021 года. Сумневаў у тым, ісці ці не, у мяне не было.

– Чаму не было сумневаў?

– Я яшчэ ў 2020-м усё страціў, чаго ж мне было баяцца ці сумнявацца? Ды і быў настроены на вайну, проста не думаў, што ва Украіне прыйдзецца. Таксама добра разумеў, за што і супраць чаго ваяваць.

А ўвогуле для мяне не стала сюрпрызам тое, што пачалася вайна. Ні ў 2014-м, ні ў 2022-м. Калі пачаў цікавіцца гісторыяй нашага рэгіёну, вывучаў асаблівасці развіцця бліжэйшых краін, Беларусі, то зразумеў, што калі хтосьці з гэтых краін вырашыць у пэўны момант выйсці з-пад уплыву Масквы, то іх чакаюць танкі, абавязкова пачнецца нейкае ўзброенае супрацьстаянне. І Масква будзе аргументаваць свае дзеянні тым, што яны абараняюць расейскамоўных. Хаця па факце пачне проста вяртаць сабе ўладу над краінай, забіваючы простых людзей.

Я ўвогуле думаю, што калі б ва Украіне не пачалося ўсё ў 2014 годзе, то такое было б у нас у 2015-м. Узровень незадаволенасці Лукашэнкам быў вельмі вялікі, людзі хацелі перамен. Але Лукашэнка ўтрымаўся ва ўладзе толькі дзякуючы таму, што беларусы былі напалоханыя тым, што рабілася ва Украіне. Вы ж памятаеце наратывы ўладаў у той перыяд: «Вы што, хочаце, як ва Украіне?» Ды нават частка дэмакратычных сілаў казала, што Лукашэнка, у прынцыпе, не самы дрэнны варыянт, бо ці мала будуць у нас украінскія падзеі, калі ён не застанецца. У выніку ў Беларусі нічога не памянялася, а Расiя працягнула ціск на Украіну, што і прывяло вайны ў 2022 годзе.

– Вы неяк казалі, што вам сорамна было не ісці на вайну. Далёка не кожны адправіцца ваяваць з такой матывацыяй.

– Таму я і кажу толькі выключна пра сваю пазіцыю. Вайна – спецыфічная рэч, якая пасуе не кожнаму. Плюс не кожны гатовы абараняць не сваю Радзіму.

А чаму ў мяне такая пазыцыя? У 2017 годзе я йшоў на акцыю да Дня Волі, вакол усё было ў аўтазаках і ціхарах. Было зразумела, што нас, анархістаў, дакладна будуць затрымліваць, але павярнуцца і не ісці далей мне асабіста было сорамна. Тая ж гісторыя і з вайной. Жывучы ў Польшчы, куды я пераехаў па палітычных прычынах, я выступаў на беларускіх акцыях з прамовамі пра тое, што трэба быць гатовым да вайны, якая, верагодна, вось-вось пачнецца. Сам трэнаваўся, займаўся вайсковай падрыхтоўкай. І было б сорамна і нелагічна, калі б я ў выніку не пайшоў. Выглядаў бы, мякка кажучы, балаболам. А ад сваіх слоў я адмаўляцца не меў намеру.

– Ва Украіну вы прыехалі сярод тых, хто суправаджаў гуманітарны груз у самым пачатку вайны. У выніку аказаліся мінамётчыкам і пайшлі на фронт.

– Калі толькі прыехаў ва Украіну, аказаўся сярод таварышаў-анархістаў у антыаўтарытарным узводзе, было адчуванне, што дадуць аўтамат і адправяць на фронт. А аўтаматам я ўжо ўмеў карыстацца. Думаў, што з аўтаматам адправяць на Жытомірскую трасу даваць адпор расiйскім калонам. У мяне было адчуванне, што пражыву не больш за пару дзён. А тут ужо ідзе трэці год.

Калі апынуўся ўжо ў Палку Каліноўскага, устаў выбар, кім быць. Я лічыў, што знаходжуся не ў найлепшай фізічнай форме, таму не хацеў ісці ў штурмавікі. Думаў, што гэта сапраўдныя рэксы, з выдатнай фізпадрыхтоўкай, жалезнымі яйкамі. А хто я? Ніколі не ваяваў, страляць у людзей, знаходзячыся фактычна перад імі, мне не хацелася. Плюс быў страх, што на фронце магу праз страх памыліцца і тым самым падвяду хлопцаў. Але размеркавалі мяне якраз у штурмавікі. Тым не менш я туды не пайшоў, а адразу сказаў, што хацеў бы стаць мінамётчыкам, прывёў свае довады. Для мяне гэта быў больш прымальны варыянт ва ўсіх сэнсах. Добра, мяне пачулі – у выніку я туды і патрапіў.

– Мінамётчык – вельмі ўжо гучная сфера, пастаянна выбухі. Гэта неяк паўплывала на ваш слых?

– Я ж шмат гадоў працаваў на чыгунцы, жыў каля яе, таму, думаю, мой слых быў траўмаваны задоўга да вайны.

– Як патрапілі на чыгунку?

– Працаваў слесарам рухомага складу. Спачатку два гады на чыгунцы ў родных Баранавічах, а пасля, у Мiнску, пяць гадоў у трамвайным парку. Атрымалася неяк уладкавацца нават без профільнай адукацыі. Ды я ўвогуле не маю вышэйшай адукацыі. У Гродне вучыўся на ветэрынара ў аграрным універсітэце, але кінуў. У той час я ўжо быў маладым вегетарыянцам, і калі мне сказалі, што на вытворчай практыцы трэба будзе паехаць на свінаферму і рыхтаваць свінак на забой, я вырашыў, што абраў не тую спецыяльнасць, не з маімі прынцыпамі. Пайшоў з універсітэта, а праз нейкі час уладкаваўся якраз на чыгунку.

Вяртаючыся да пытання пра наступствы мінамётных стрэлаў, насамрэч гэтая зброя ўплывае і на слых, і на здароўе. Наогул, вайна – максімальна траўматычная рэч. Фізічныя нагрузкі, псіхалагічна цяжка. А кожны стрэл з мінамёта прыводзіць, можна сказаць, да невялікай кантузіі. Нажаль, наступствы пасля гэтага ўзнікаюць. У мяне, напрыклад, гэта праяўляецца ў выглядзе праблем з памяццю. Шмат што пачынаю забываць. Так, спрабую яе трэнаваць, вучу вершы, але ўсё роўна ёсць пэўныя прабелы. Мне неяк таварыш скідваў навуковы артыкул з заходняй прэсы, дзе распавядаецца пра тое, як праца з выбухоўкай адбіваецца на здароўе людзей. І я спадзяюся, што навукоўцы зразумеюць, як мінімізаваць наступствы такой працы. Пакуль жа мой «жбан» варыць не так, як раней.

– Калі ў вас быў першы баявы выхад у ролі мінамётчыка?

– У канцы 2022 года з 120-мм мінамётам у Бахмуце. Наш падраздзел прыехаў у Часавы Яр, гэта зусім недалёка ад Бахмута, мы апынуліся ў гаражы аднаго з будынкаў, і як толькі туды зайшлі, па нас прыляцела. Варожая артылерыя спакойнага даставала. Зверху ўсё пасыпалася, але будынак не абваліўся. Я тады пачаў разумець, што такое вайна. А яшчэ мяне здзівіла, як спакойна я на ўсё адрэагаваў, увогуле практычна ніякай рэакцыі. Раніцай паехалі ў Бахмут на баявое заданне, якое ў мяне было першым.

У фільмах і кампутарных гульнях вайна – гэта нешта гучнае, страшнае, калі ўсё вакол выбухае. У нас жа была крыху іншая гісторыя. У наяўнасці – усяго сем мін, і цалкам канкрэтнае заданне, куды страляць. Плюс мы працавалі са спецыфічнымі мінамётамі. Для разумення, гэта іранская прылада, якую амерыканцы адціснулі ў еменскіх хусітаў. Сілы НАТА знайшлi у моры танкер, які вёз іранскае ўзбраенне хусітам, яго, вядома, канфіскавалі, а потым мінамёты аказаліся ў нас ва Украіне. Так што дзякуй Ірану за зброю :).

Дык вось, спецыфіка гэтага мінамёта ў тым, што ён, па сутнасці, не прыстасаваны да савецкіх мін. Трэба выкарыстоўваць аблегчаныя міны заходняга ўзору. Такіх у нас было ўсяго сем штук. Таму была пастаўлена канкрэтная задача. Нашыя хлопцы йшлі на штурм пазіцый ворага пад Бахмутам, і ў нас было заданне працаваць па дарозе, па якой магла пайсці падтрымка рускім. Мы сядзелі ўчатырох, у тым ліку камандзір, у двух чалавек з нас гэта быў першы баявы выхад, у маленькім падвальчыку.

Па выніку пастраляць так і не ўдалося, а штурм завяршыўся не на нашу карысць – нам прыйшлося адыходзіць.

– Самы гучны выбух, які вы чулі за час вайны?

– Калі недалёка прылятае КАБ (карэктыруемая авіябомба – Tribuna). Ды нават калі бомба прылятае за кіламетр-два ад ад цябе, усё адно вельмі чуваць. У мяне ж быў выпадак, калі КАБ прыляцеў фактычна за 500 метраў ад мяне. Галоўная эмоцыя ў той момант: «Фух, галоўнае, што не па нас». А так было рэальна вельмі гучна. Дарэчы, рускія цяпер вельмі актыўна выкарыстоўваюць КАБы. І ў 2024-м, дзе б мы ні нахадзіліся, усюды гэтыя бомбы прылятаюць.

Ведаеце, мне часам здаецца, што я нейкі не такі, таму што рэагую на выбухі не так, як большасць –не вельмі моцна пужаюся. Калі сяджу ў добрым бліндажы, разумею, што мне, па вялікім рахунку, нічога не пагражае. А калі бліндаж не самы надзейны, думаю: «Ну, прыляціць. Ну, засыпе, памру». Не вельмі моцна хвалююся пра гэта, такі фаталізм у мяне.

– Такое стаўленне сфармавалася падчас вайны?

– Думаю, гэта наступствы таго, што ў пачатку вайны я сябе накруціў у тым плане, што магу загінуць цягам некалькіх дзён пасля таго, як адправяць на фронт. А яно ўсё не паміраецца і не паміраецца. Спадзяюся, так усё і скончыцца, а то ўжо неяк і не хочацца паміраць.

– Нядаўна вы перайшлі з мінамётчыка ў кулямётнікі. Гэта ж больш небяспечная сфера?

– Безумоўна. Асноўная зброя ў нас – кулямёты і аўтаматычныя гранатамёты. Перайшоў у новае падраздзяленне ўлетку 2024 года, адпрацаваў некалькі месяцаў. Чаму? Доўгі час быў мінамётчыкам, і ў пэўны момант мне гэта проста надакучыла. Таму што спецыфіка працы мінамётчыка ў чым? Цябе прывозяць на машыне, ты залятаеш у свой падвал або бліндаж, сядзіш там 5, 10 ці больш дзён (мой рэкорд – 16 дзён). Час ад часу выходзіш, каб стрэліць, бывае такое, што за ўсе дні ні разу не выйдзеш са сховішча. Памятаю, мы неяк прыязджалі на пазіцыі, а там на працягу некалькіх дзён ліў лівень. У нас нават у падвале ўсё працякала. Так што мінамётчык – гэта не самая актыўная праца. Так, мы знішчаем куды больш ворагаў агулам, чым нехта іншы, але мне захацелася чагосьці больш вясёлага і цікавага.

У нейкі момант я стаміўся ад працы мінамётчыкам, нават думаў увогуле звольніцца і адпачыць. У сваёй групе я быў камандзірам, і прапанаваў іншаму хлопцу замяніць мяне. Мы абмеркавалі гэта з калектывам (так, у нас тут дэмакратыя) і абралі іншага камандзіра. Ну а потым мне камандзір адной з груп агнявой падрыхтоўкі прапанаваў пайсці да яго. Я яго ведаў як файнага спецыяліста, таму, трошкі падумаўшы, пагадзіўся. Ужо ўвечары напісаў хлопцам са сваёй групы, падзякаваў за сумесную працу і сказаў, што пераходжу ў іншае месца. Так аказаўся ў групе агнявой падрыхтоўкі, стаў кулямётнікам. І стала насамрэч весялей.

– У чым асаблівасць цяперашняй працы?

– Яна вельмі падобная на тое, што выконваюць мінамётчыкі, але розніца ў тым, што кулямётнікаў не падвозяць на машыне да камфартабельнага падвалу, а ты можаш кіламетры два-тры цягнуць на сваім гарбу зброю, і знаходзішся на пазіцыі не ў 3-5 кіламетрах ад ворага, а на адлегласці ў 700-1000 метраў. І працы куды больш. Калі мінамётчыкі стралялі па групах у тры-пяць чалавек, то мы можам страляць і па адным ворагу. Ну і па табе самому працуюць больш актыўна, таму што ты бліжэй да пазіцый ворага.

– Першы ваш баявы выхад у ролі кулямётніка.

– Кірунак не скажу, але было так, што нам прыйшлося раней зайсці на пазіцыю, бо папярэдняя група папала пад абстрэл. На шчасце, пабрацімы засталіся цэлымі, у адрозненне ад смежнікаў. Але тады іх знялі, каб правесці агляд. Камандзір, калі апісваў сітуацыю на напрамку, казаў, што ўсё вельмі складана, і я рыхтаваўся да таго, што нас могуць сур'ёзна накрыць. Нам трэба было каля двух кіламетраў ісці па пасадках, лясах, за плячыма – заплечнік, зброя. Я вельмі хваляваўся, што не змагу выцягнуць фізічна. Вага кулемёта – каля 40 кг. Аўтаматычны гранатамет агулам важыць пад 50. Яшчык з боепрыпасамі важыць дзесьці 15 кг. Ёсць яшчыкі і большага памера.

Але па факце гэты «шпацыр» аказаўся не такiм страшным. Заехалі мы на пяць дзён у вельмі слабы бліндаж, увесь час даводзілася раскопвацца. Вакол час ад часу нешта гарэла, па нам працавалі «градам». Мы адпрацавалі нармальна, жывыя, вярнуліся. Але шанцаў загінуць было куды больш, чым пры працы мінамётчыкам.

– Тады таксама былі думкі «трапяць, загіну – ну і ладна»?

– У тыя дні я адзін раз моцна спалохаўся. Йшлі з пабрацімам на пазіцыю. Па нас пачаў працаваць «сапог» (савецкі супрацьтанкавы гранатамёт – Tribuna). Адзін з прылетаў быў метраў за 15 ад нас. Пасля гэты хлопец пачаў вельмі моцна крычаць. У той момант мяне напалохаў не крык, а разуменне таго, што мне трэба будзе яго цягнуць праз пасадку да кропкі эвакуацыі. Цягнуць на сабе. А ці змагу я? Толькі такія думкі палохалі. У выніку аказалася, што пабрацім крычаў не ад ранення, а ад страху.

– Пры працы мінамётчыкам вы стралялі з вялікай адлегласці і, як казалі, не бачылі вынікаў працы. У ролі кулямётніка адлегласць да ворага куды меншая. Бачыце, куды трапляеце?

– Не. Мы ж працуем з буйнымі кулямётамі і аўтаматычнымі гранатамётамі, якія страляюць на адлегласць да 2,2 кіламетраў. Я страляю па людзях, але не бачу іх. Па сутнасці, падобна да працы мінамётчыка. У камандзіра ёсць каардынаты, ён гэтага пераводзіць у лічбы, якія мы ставім на прыцэле, наводзім гармату і страляем. Што па выніку атрымліваецца, мы даведаемся толькі па рацыі.

– То бок што ў ролі мінамётчыка, што ў ролі кулямётніка вы не бачыце, куды прылятае снарады або кулі і як гінуць ворагі.

– Так. І дзякуй Богу, што не бачу. Таму што разумею, што калі буду бачыць гібель людзей, то буду спаць дрэнна, менталку давядзецца лячыць. Для мяне гэта занадта спецыфічына – бачыць, як гінуць іншыя людзі, нават тыя, хто хоча цябе самога забіць. Я да гэтага часу лічу, што рускія, з якімі мы змагаемся, гэта звычайныя людзі, не монстры і не дэманы. Таму і рады, што не бачу, як яны гінуць. Насамрэч, тут такіх людзей, як я, шмат. Сярод беларусаў таксама. Адзінае, што магу пабачыць, гэта вынікі працы на відэа.

– Глядзіце гэтыя ролікі?

– Так. Але там, па сутнасцi, нічога не зразумела. Нехта бяжыць, нешта побач выбухнула, чалавек упаў – і ўсё на гэтым.

– Вы забіваеце для таго, каб не забілі вас?

– Гэта таксама. Але найперш таму, што гэтыя людзі, ворагі, хочуць адабраць у іншых людзей свабоду. Будзем сумленнымі, у Беларусі сёння запаведнік рускага свету. І да чаго ён прыводзіць, я выдатна разумею. Калі рускія перамогуць, то ў нашым рэгіёне ўсталюецца яшчэ больш бесчалавечны рэжым, чым ёсць цяпер. Рускі свет захопіць усё. Таму мы будзем рабіць усё, каб знішчыць яго.

– Вы не раз казалі, што ненавідзіце рускі свет практычна ўсё сваё жыццё. А калі і чаму з’явілася гэтая нянавісць?

– Думаю, дзесьці ў 16 гадоў, калі я пачаў больш актыўна знаёміцца ​​з рознымі палітычнымі і гістарычнымі працамі, калі ўсвядоміў сябе анархістам. Калі больш глыбока вывучыў гісторыю Беларусі (не тую, што даюць сёння ў школах і ўніверсітэтах), убачыў, з кім нашыя продкі ваявалі. З рускімі, з Маскоўскім княствам, з усходняй дыспатыяй. Рускі свет – гэта вялікі цар, падпарадкаванне, рэпрэсіі ў дачыненні да ўсіх непажаданых. Таму я тады і зразумеў, што рускі свет – гэта рэальнае зло, з якім ні ў якім разе нельга мірыцца і які ніяк нельга прымаць. Вось з таго часу нянавісць да гэтага не праходзіць.

– Вы разумееце, што і ва Украіне, і ў Беларусі і сёння хапае прыхільнікі рускага свету? Што з імі рабіць, як з імі ўжывацца?

– Адкуль яны з'явіліся на тэрыторыі той жа Украіны? Краіна проста прайграла інфармацыйную вайну. Нават пасля 2014 года, нават пасля таго, як стала зразумела, што краіна знаходзіцца ў актыўнай фазе вайны з Расіяй, украінцы ўсё роўна гулялі ў дэмакратыю, давалі выказвацца прарасійскім сілам і пры гэтым не прасоўвалі актыўна ўкраінскую культуру. А калі ў цябе насельніцтва ў жыцці на 90 працэнтаў карыстае расійскую культуру, мову, нейкія тавары, то з чаго б дзівіцца з'яўленню прыхільнікаў рускага свету? Цяпер, вядома, ва Украіне сітуацыя мяняецца, усё больш і больш людзей пераходзіць на ўкраінскую мову, велізарны складнік украінскага прадукта ў жыцці грамадства (тыя ж дзеячы мастацтваў, якія раней арыентаваліся на Расію, сёння арыентуюцца на сваю Радзіму), але пакуль гэтага ўсё роўна недастаткова.

А што рабіць з прыхільнікамі рускага свету? Ды нічога. Будзем шчырымі, у большасці сваёй гэта неактыўныя персанажы. Нават тыя, хто злівае нашыя дадзеныя, гэта не перакананыя прыхільнікі рускага свету, а людзі, падкiя на грошы. Аб'ектыўна, узровень жыцця ва Украіне, а яшчэ і пасля пачатку вайны, не самы высокі. І многія проста зарабляюць тым, што працуюць на рускіх, зліваючы каардынаты. Хаця пры гэтым я не разумею, што ў іх з маральным компасам. Мабыць, ён зламаны нафіг. Калі хочаце зарабіць, ідзіце ў УСУ, напрыклад, там плацяць нармальна.

На мой погляд, калі мы пераможам і калі гэтая перамога будзе на нашых умовах, то самым актыўным прыхільнікам рускага свету я б рэкамендаваў сабраць манаткі і з'ехаць у Расію. Можна нават ім выдаць нейкую кампенсацыю за пакінутую жылплошчу. І ўсё. Не хочаце жыць ва Украіне – едзьце.

Дарэчы, наколькі я заўважыў, большасць прыхільнікаў рускага свету – гэта пенсіянеры, якія ўсё жыццё ўжывалі расійскі кантэнт. Пабрацімы неяк расказвалі, што вайскоўцы хацелі дапамагчы параненай жанчыне ў Бахмуце, а да іх падбеглі нейкія жанчыны і пачалі крычаць: «Нафіга вы нас бамбіце, натаўцы?» Што з імі рабіць?

***

– На якой найменшай адлегласці ад вас знаходзіўся вораг?

– Было заданне, на якое мы выходзілі з аўтаматычным гранатамётам. І вораг знаходзіўся за 500-700 метраў праз поле. Быў штурм, быў агонь у наш бок, але калі размаўляю з вамі, значыць, усё добра скончылася. Але абыдземся без падрабязнасцяў.

– Чаму людзі, якія сур'ёзна ваявалі, былі ў гарачых кропках, не любяць расказваць падрабязнасці?

– Будзем шчырыя, падрабязнасці вайны – гэта кроў, кішкі, трупы, боль. Большасць людзей не хочуць пра гэта расказваць, а астатнія – слухаць. Калі мяне просяць нешта расказаць, я пытаюся, што канкрэтна трэба – цікавае ці праўдзівае. Калі другое, то расказваю, які пах ад палаючага чалавека. Тады ў тых, хто слухае, мяняецца твар, яны ўжо просяць замаўчаць. У большасці з тых, хто расказвае, такія ўспаміны даволі траўматычныя.

Калі сёння расказваю пра вайну, у мяне ўжо не баліць, прайшло. Спакойна ўсё ўспрымаю. А балела, калі ў пачатку вайны рускія выйшлі з Кіеўскай вобласці. Я плакаў, калі бачыў, што адбываецца ў Барадзянцы (пасёлак у Бучанскім раёне Кіеўскай вобласці - Tribuna.com). Гэта проста жах. Не разумеў, як адны людзі могуць рабіць такі жах з іншымі людзьмі. Што ўбачыў? Калі мы ехалі па вуліцах, яшчэ можна было пабачыць загінуўшых, якiя ляжалi на зямлі, накрытыя белымі прасцінамі. Дамы разбураныя. Зруйнаваныя цэлыя пад’езды. Ды шмат чаго было жудаснага. І пасля гэтага вайна стала ўспрымацца мною прасцей. Куды ні прыеду – нічога новага не бачу: усё гэта назіраў у Барадзянцы, якая была поўнасцю разбураная. Калі дамы стаялі, то яны былі зрашэчаныя снарадамі. Куча спаленай тэхнікі. Вось гэта было жахліва бачыць.

Яшчэ было страшна на пачатку вайны бачыць загінуўшых людзей. І самае запамінальнае – разарваны на кавалкі хлопец, рэшткі якога даядалі сабакі. Гэта было ў вёсцы пад Бахмутам. Мы шукалі пазіцыю пад мінамёт і адчулі невыносны смурод. Павярнулі галовы – убачылі парэшткі чалавека. І, мяркуючы па форме, гэта быў украінскі вайсковец. Мала таго, што яго самога разарвала, дык яшчэ і сабакі даядалі.

– Гэта быў адзін самых страшных дней на вайне?

– Адзін з самых запамінальных. Забыцца на тое, як смярдзіць чалавечае цела, асабліва якое ўжо некалькі дзён раскладалася... Ух, проста вельмі непрыемна.

Вось гэта якраз гісторыі пра сапраўдную вайну, якія ніхто не хоча слухаць. І шмат для каго ўбачыць такое – магутная траўма. Калі б я ўбачыў такое ў першыя дні на вайне, не ўпэўнены, што застаўся б.

– А які дзень на вайне быў самым страшным?

– Ды яны ўсе страшныя насамрэч, іх падзяляць нельга.

Страшна было, калі мы працавалі пад Бахмутам. Дарога вельмі добра «птурылася» (прастрэльвалася супрацьтанкавымі кіраванымі ракетамі - Tribuna.com), і каб не загінуць, яе трэба было пралятаць на шалёнай хуткасці. Шанц загінуць – 50 на 50. Даволі страшна было ісці на першае заданне з аўтаматычным гранатамётам пасля таго, як група перад намі патрапіла пад варожыя скіды і ў смежнікаў было некалькі параненых. Але, як я казаў, аказалася ўсё не так страшна, як прагназавалася. А так рэальна кожны дзень на вайне – гэта страх і жах.

– Вы былі і ў Бучы, і ў Гастомелi, калі там усё было разбурана. Як гэта выглядала?

– Паўтаруся, мяне больш уразіла Барадзянка, яна пакінула незгладжальныя ўражанні. Я б сказаў, гэта Бахмут на мінімалках. Але, дарэчы, Барадзянку ўжо больш-менш адбудавалі. А Бахмут я б пакінуў у сённяшнім выглядзе, як музей рускага свету. Помнікі Ільічам сгрузіў бы туды – няхай стаяць на пустых вуліцах.

А вось гісторыя пра Бучу... Так разумею, рускія ў пачатку вайны проста не атрымалі сапраўды сур'ёзны адпор, таму маглі спакойна кашмарыць мясцовае насельніцтва.

– Расійская прапаганда казала, што кадры з Бучы, Ірпеня і Гастомеля – пастанова.

– А што ім яшчэ казаць? Яны ж не могуць шчыра сказаць: «Мы людажоры, мы забілі кучу людзей проста праз тое, што маглі гэта рабіць, а вайскоўцы кайфавалі ад гэтага». Таму і прыдумлялі розныя апраўданні сваім бесчалавечным дзеянням. Натуральна, ні пра якія фэйкі і гаворкі не ішло. Мы там былі, бачылі на ўласныя вочы ўвесь жах, размаўлялі з мясцовымі. І, думаю, увесь той жах быў звязаны ўсё ж такі больш не з тым, што рускія рэальна людажоры, а з тым, што ў той рэгіён закінулі маладых вайскоўцаў, якія атрымалі некантралюемую ўладу. Калі б нехта з украінскай арміі кашмарыў мірных жыхароў, то хутка атрымаў бы па шапцы. У рускіх такога не было. Камандаванне не тое, што не забараняла, я не здзіўлюся, калі быў нават загад на тое, каб знішчаць мірных жыхароў.

– Вайна вас неяк змянiла?

– Усіх яна мяняе. І мяне – адназначна. Але такое пытанне лепш задаць маім сябрам у Польшчы, да якіх я прыеду на адпачынак і якія мяне даўно ведаюць. Але не ўяўляю, як вайна не можа змяніць чалавека. Мусіць, я стаў спакайней, як ні дзіўна, больш стрымана рэагаваць на ўвесь жах, якія назіраю ўсе гэтыя гады. Можа, я яшчэ неяк змяніўся, але заўважу гэта пасля заканчэння вайны, калі акунуся ў мірнае жыццё. Праўда, пакуль не ўяўляю, як яно будзе выглядаць, як пачнецца. Мяне гэтае неразуменне ў нейкай ступені нават палохае. Гэта пытанне з зорачкай. Мясцовым прасцей – яны вярнуцца да сябе дадому. А што рабіць беларусам, у якіх няма дома? Пакуль пытанне для мяне.

– Вы неяк казалі, што ваш варыянт вяртання ў Беларусь – гэта ўзброены.

– Гэта адзін з варыянтаў. Вядома, гэта прыгожа гучыць, але сітуацыя ў свеце сёння такая, што я б не ставіў толькі на адзін варыянт. Я б не выключаў і мірнага варыянту вяртання ў Беларусь. Праўда, пакуль не магу сказаць, як ён будзе выглядаць.

Але калі паглядзець на гісторыю, то заўсёды ёсць прыклады, калі дыктатар паміраў, а тыя, хто прыходзіў пасля яго, казалі: «Слухайце, давайце адкруцім гайкі, пакуль нас на слупах не павесілі». Магчыма, такое будзе і ў Беларусі. Ну а так, аб'ектыўна, Лукашэнка ўжо не малады, гадзінік цікае. Спадзяюся, у найбліжэйшыя пару гадоў ніхто элексір неўміручасці не вынайдзе. Таму наш час прыйдзе абавязкова.

***

– Чаго не хапае Украіне, каб спыніць расійскі наступ?

– У першую чаргу не хапае таго народнага ўздыму, самаарганізацыі і салідарнасці, якія мы бачылі на пачатку вайны. Тады ўсё гэта нагадвала Беларусь 2020 года, калі людзі забыліся на нейкія спрэчкі, рознагалоссі і аб'ядналіся. Усе былі матываваныя, зацікаўлены ў агульнай перамозе. Бракуе тых людзей, якія ў першыя дні бралі зброю ў рукі, нават не ведаючы, як ёю карыстаюцца, проста каб абараняць свой дом. На мой погляд, адзінства і салідарнасць мацнейшыя, чым усё гэта заходняе ўзбраенне.

– Чаму гэты народны ўздым згас?

– Скажам так, ва Украіне хапае ўнутраных праблем, якія вырашаюцца вельмі павольна. Гэта ўплывае на настроі людзей. Плюс вораг вельмі граматна грае на карупцыённых гісторыях, раздзімае кожную. Нажаль, рабіць гэта ў яго атрымліваецца. Ва ўкраінцаў стомленасць ад вайны, ад унутраных праблем у краіне, таму няма таго жадання, якое было ў пачатку вайны.

Ну і не хапае ўзбраення. Што мы можам сёння зрабіць супраць КАБаў, якія актыўна ўжываюцца рускімі? Мы маглі б знішчаць аэрапорты, адкуль узлятаюць самалёты з КАБамі, але для гэтага неабходны дальнабойныя ракеты. Але, як мы бачым, заходні істаблішмент – гэта нейкія баязліўцы, якія баяцца прыняць рашэнне. Баяцца ядзернай вайны з Расіяй, пераходу нейкай чырвонай лініі. Баяцца наступстваў для сябе. Я б на месцы Украіны нават нічога б у Захаду не пытаўся, а выкарыстаў тое ўзбраенне, якое ёсць, страляў бы на максімальную адлегласць.

– У вас няма адчування, што Захад – Еўропа і ЗША – зліваюць Украіну, гатовыя на любыя ўмовы, каб скончыць вайну?

– У пачатку вайны Захад не моцна хацеў і падтрымліваць Украіну. Калі ўсякія ідыёты тут кажуць, што гэта вайна Расіі і НАТА, адказваю: «А дзе было гэта НАТА з самага пачатку?» Не думаю, што так ужо хочуць зліваць Украіну, але, аб'ектыўна, узровень падтрымкі краіны на Захадзе падае. Гэта звязана ў тым ліку з тым, што рускія добра працуюць з унутранымі праблемамі заходніх краін, укараняюць свае сілы, прарасійскіх палітыкаў. Таксама адбіваецца стомленасць Захаду ад вайны.

– Наколькі цікавая была вашым пабрацімам тэма выбараў прэзідэнта ў ЗША?

– У батальёне ёсць людзі, якія ўпэўненыя, што прыйдзе Трамп і навядзе парадак. Ёсць тыя, хто лічыць яго ворагам Украіны. Шмат хто сачыў за выбарамі. Шмат хто разумеў, што ад іх вынікаў шмат што залежыць для Украіны. Але калі Байдэн у апошні час хоць трохі, але дапамагаў, то з Трампам наогул нічога не зразумела. Але цікавасць у нас была вялікая.

Лічу, што Трамп прапануе нейкі мірны план, які яўна будзе не на карысць Украіны. І будзе глядзець, ці пагодзіцца Масква. Мне б вельмі хацелася, каб не пагадзілася, таму што ў такім выпадку ёсць верагоднасць, што падтрымка Украіны працягнецца, стане больш паставак узбраення. Але паглядзім.

Пакуль жа рускія да інаўгурацыі Трампа спрабуюць захапіць як мага больш тэрыторый. Таму, магчыма, Расiя і пагодзіцца на план прэзыдэнта ЗША. Але, зразумела, нават калі перамір'е будзе падпісанае, то яно стане проста адтэрміноўкай да новай вайны, такое зацішша.

– Па вашых адчуваннях, якой будзе рэакцыя ваенных Украіны, калі краіна аддасць усе захопленыя на сёння тэрыторыі?

– Вельмі сумняюся, што ў бліжэйшы час будзе падпісанае перамір'е, якое прадугледжвае здачу ўсіх захопленых тэрыторый. Большасць украінцаў, у тым ліку сярод вайскоўцаў, вельмі супраць такіх магутных тэрытарыяльных саступак. Тым больш у апошні час гэтыя маштабы выраслі.

Зрэшты, і тут ёсць нюансы. У шэрагах вайскоўцаў ёсць людзі, якія пайшлі на фронт добраахвотна. Вось яны якраз сапраўды супраць саступак. А ёсць тыя, каго мабілізавалі без іх жадання. І вось яны, хутчэй за ўсё, стаміўшыся ўжо ад вайны, пагодзяцца на ўсё, абы выправіцца на дэмбель.

– Дарэчы, чаму ва Украіне такія складанасці з мабілізацыяй, што рабіць?

– Магу сказаць, але не ўпэўнены, што гэта прапусцяць у друк :). На мой погляд, ёсць шмат праблем, у тым ліку з аплатай службы. Добра працуе варожае ІПСА, якое расказвае розныя жахі пра ўкраінскую армію, а людзі гэтаму вераць.

На мой погляд, першае, што можна было б зрабіць, каб выправіць сітуацыю з мабілізацыяй, гэта, як ні дзіўна, узяць прыклад з Расіі ў плане фінансавай матывацыі служыць. У нашых ворагаў як працуе? Ты прыходзіш у войска – табе даюць энную суму грошай. Плюс у цябе ёсць кантракт на зразумелы тэрмін. Нядаўна ва Украіне таксама ўзнялі пытанне аб увядзенні гадавых кантрактаў (цяпер яны бестэрміновыя), і гэта вельмі прагрэсіўна і правільна. Увогуле, у Расіі даюць высокія пад'ёмныя пры падпісанні кантракта. І калі ў чалавека цяжкае фінансавае становішча, для яго такія прапановы прывабныя.

– Падчас ратацыі вы ездзіце ў мірныя гарады, маеце зносіны з людзьмі. Што яны гавораць пра цяперашнюю сітуацыю?

– Кіеў, дарэчы, выглядае так, быццам і няма вайны. Я цяпер якраз у сталіцы, і такое адчуванне, што вайна недзе далёка. Ды што там? Харкаў, недалёка ад якога ідуць баявыя дзеянні, таксама выглядае непадобным да прыфрантавога горада. Так, ёсць наступствы прылётаў, у Кіеве яны таксама ёсць, але, у цэлым, жыццё і атмасфера не гавораць пра тое, што вайна паблізу. Людзі адпачываюць, ходзяць па крамах, рэстаранах, ладзяцца канцэрты.

– Што вас больш за ўсё ўражвае, калі вы вяртаецеся з фронту?

– Ды нічога, па вялікім рахунку.

– Дык а што цывільныя кажуць, які ў іх настрой, стаўленне да вайскоўцаў, думкі пра будучыню?

– У мяне ёсць сваё асяроддзе, з якім камунікую, і там ўсе настроеныя толькі на перамогу. Здавацца нельга. Тых, хто нават думае пра паразу або здачу, у побач са мной няма.

Што тычыцца звычайных украінцаў, то, мяркую, там ёсць розныя настроі. Неяк ехаў у маршрутцы і чуў размовы ўкраінцаў, якія нават паспелі пажыць пад акупацыяй. У іх настроі праўкраінскія. Быў дыялог бабулі з дзядулем. Дык бабуля казала, што дала прытулак вайскоўцам. На пытанне, а калі прыляцiць ў хату, яна адказала: «Дык гэта ж нашыя хлопцы – як іх пакінуць мёрзнуць?»

Неяк мы працавалі ў Бахмуце. Для нас было незразумела, чаму мясцовыя жыхары не з'яжджаюць з амаль разбуранага горада. Мы прыехалі на базар, сустрэлі злыя і асуджальныя погляды ў наш бок. Думалі, чаму такое стаўленне. А потым зразумелі, што засталiся альбо пенсіянеры, напампаваныя рускім светам, альбо «ждуны». Такія таксама ёсць.

Але ў асноўным простыя ўкраінцы, з якімі перасякаюся, пазітыўна ставяцца да вайскоўцаў. Нават у паліклініцы ў чэргах пенсіянеркі прапускаюць наперад.

***

– Ці змаглі вы за гэтыя гады адчуць розніцу паміж украінцамі і беларусамі?

– Зноў жа, ці прапусціць цэнзура :). Але, скажам так, спробаў падмануць мяне з боку ўкраінцаў было больш, чым з боку беларусаў. У розных сітуацыях. У астатнім жа не бачу вялікай розніцы паміж народамі. Мова амаль аднолькавая, гісторыя падобная, насамрэч нейкая трагічная. Вораг у нас адзін. Ва Украіне я сябе адчуваю як дома. Але, бадай, яшчэ адзначу, што ўкраінцы больш свабодалюбівыя, прагрэсіўныя, больш сабе дазваляюць. Беларусы больш замкнутыя і кансерватыўныя.

– Пра што думаеце, калі ўспамінаеце Беларусь?

– Беларускае пытанне для мяне настолькі траўматычнае, што я пра краіну, пра Радзіму наўрад ці калі-небудзь забудуся і не буду думаць. Я жартую, што ў мяне няма посттраўматычнага сіндрому ва Украіне, таму што ёсць ПТС ад Беларусі. Самая вялікая для мяне траўма – гэта тое, што прыйшлося вымушана з'ехаць.

Каб вы разумелі, я ўвесь час на баявыя з сабой важу крыху зямлі з Баранавічаў. Атрымалася так, што калі загінуў на вайне адзін мой сябар, яго бацькі прывезлі крыху зямлі з яго горада. Гэта вельмі мяне ўразіла, і праз знаёмых я папрасіў, каб мне ў Польшчу (тады я яшчэ быў там) прывезлі зямлі з Баранавічаў. Цяпер яна заўсёды ў мяне ляжыць у заплечніку, без яе ваяваць не хаджу.

– Якая нядаўняя падзея ў Беларусі найбольш уразіла?

– Слухайце, а нічога канкрэтнага нават вылучыць не магу. Для мяне навіны з Беларусі – гэта беспрасветны жах, навіны з акупацыі, дзе нічога пазітыўнага быць не можа.

Вядома, прыемна чытаць навіны пра тое, што нехта выходзіць на волю, але я разумею, што ў гэтых спісах не будзе маіх сяброў. Я нават упэўнены, што калі б улады селі за стол перамоваў з Захадам, то вызвалілі б амаль усіх акрамя анархістаў.

– Калі вайна скончыцца ў тых межах і ўмовах, якія ёсць цяпер, што гэта будзе азначаць для Беларусі?

– Нічога добрага. Адзінае, у Беларусь перастануць залятаць шахеды. Трэба будзе думаць, як вяртацца ў Беларусь, якія стратэгіі выбіраць, але надзея на светлую будучыню на Радзіме абломіцца. ***

– І крыху канкрэтна пра вас. Вы ж веган. Як даўно?

– 25 лістапада пачнецца ці то 13-ы, ці то 14-ы год.

– Як пабрацімы на гэта рэагуюць? Можа, неяк жартуюць?

– У мяне пазыўны «Салам», дык пабрацім падшпільваў «Салат» ці «Салямі».

Ну а так, насамрэч, большасці людзей пофіг. Iм больш мяса дастанецца. Ды і мяне разумеюць, паважаюць мой выбар, бяруць, напрыклад, сабе звычайныя бургеры, а мне – веганскі. Калі мой былы камандзiр гатаваў ежу, пытаўся, ці буду я веганскую порцыю. Асобна для мяне гатаваў без мяса. Веганы тут нікога не здзіўляюць, я не ўнікальны.

– Наколькі цяжка быць у добрай фізічнай форме, не ўжываючы мяса?

– Наогул не цяжка. Проста ўжываеш больш вады і веганскай ежы.

– Які ў вас рацыён?

– Насамсправе ён пастаянна мяняецца. Калі мы прыехалі ў Бахмут, там знайшоў скрыню амерыканскага веганскага пайка, якімі я доўгі час харчаваўся. У наступным месяцаў ва Украіне абяцаюць пачаць вырабляць веганскія пайкі. Заменнікі мяса, крупы і гэтак далей.

– Ці ўзнікала ў вас жаданне ўсё ж паесці мяса, каб быць больш цягавітым?

– Не, ні разу. Былі выпадкі, калі ежа сканчалася для мяне, і даводзілася пару дзён есці ваду з сухарамі. Але да мяса я ніколі не вяртаўся.

– Каго вам больш шкада на вайне – жывёл або людзей?

– Жывёл, вядома. Яны, у адрозненне ад людзей, нічога дрэннага не робяць, не могуць схавацца, паехаць кудысьці. Памятаю, мы неяк працавалi на пазіцыі, і недалёка ад нас хадзілі каровы. Я ўвогуле не разумеў, што з імі рабіць, бо самі далёка не сыдуць, не выратуюцца, калі будуць прылёты. А забраць кароў – гэта цяжка.

– Падчас нашай размовы побач з вамі знаходзіўся сабака, якога вы назвалі дзіцём вайны.

– Забраў яго з палігона, дзе праходзіў нядаўна навучанне. Гэта лайка, якая ўжо вырасла да прыстойных памераў. Але калі я забіраў, яна ў параўнанні з іншымі сабакамі, якія гулялі каля нашай казармы, была самай маленькай і не падобнай да астатніх. І сабакі яе аб'ядалі, крыўдзілі. Пры мне неяк гэтай лайцы прагрызлі вока. Цяпер гэта такі пірацік. Мне стала шкада, і я яе забраў.

Жыве са мной крыху больш за месяц. Калі паеду на баявое, пакіну суседзям. А ўжо потым забяру на базу. Будзе дачка палка:). А клічуць Эма. Калі ўбачыў, адразу зразумеў, што назаву ў гонар Эмы Гольдман (руская і амерыканская палітычная актывістка, якая адыграла ключавую ролю ў развіцці палітычнай філасофіі анархізму ў Паўночнай Амерыцы і Еўропе ў першай палове XX стагоддзі – Tribuna). А так пабрацімы ўжо жартавалі, што сабака вырасце, дык на яго можна будзе павесіць бронекамізэльку, два карабы боепрыпасаў – будзе дапамагаць нам. Галоўнае – навучыць не нарывацца на расцяжкі.

Фота: з асабістага архіва Яўгена Жураўскага