Прыгоды таго, хто прабег Беларусь з поўначы на поўдзень: сядзеў за маску Лукашэнкі, ад тэрміну за дзяржгімн у туалеце ўцёк, памыліўся краінай – і зноў трапіў за краты

Некалькі гадоў таму дзяржСМІ былі ў захапленні ад бегавых дасягненняў Яўгена Гуцалава. Мужчыну, які пакараў доўгія дыстанцыі, нават называлі «беларускім Форэстам Гампам». Тады сістэме было не так важна, што Гуцалаў быў актывістам беларускай апазіцыі. А вось зараз рэжым Лукашэнкі хоча пасадзіць ультрамарафонца за краты – і яму гэта ледзь не ўдалося: Гуцалаў, які своечасова здолеў пакінуць Беларусь, абраў не тую краіну для кароткай паездкі – там яго затрымалі і доўга разбіраліся, што да чаго.

Гісторыя скончылася добра – бягун зноў вольны ў сваіх перасоўваннях. Мы ж раскажам пра яго біяграфію і спартыўныя дасягненні больш падрабязна.

Гуцалаў нарадзіўся ў лютым 1981 года і доўгі час са спортам звязаны не быў. Затое на пачатку 2010-х стаў вядомы як грамадскі дзеяч у Віцебску. Яўгена прадстаўлялі як актывіста «Маладога фронту» і сябра партыі «Беларуская хрысціянская дэмакратыя», якую рэжым Лукашэнкі не зарэгістраваў.

У 2012-м Гуцалаў заклікаў да байкоту выбараў таго года ў парламент Лукашэнкi. 3 ліпеня ён раздаваў у Віцебску ўлёткі адпаведнага зместу – хлопца затрымалі, а ў «судзе» Лукашэнкi па Кастрычніцкім раёне горада за тры хвіліны аштрафавалі на амаль 300 долараў, пасля чаго звольнілі з працы ў «Белтэлекаме». Апеляцыю на штраф пакінулі без задавальнення. «Гэта судом нельга было назваць, гэта быў нейкі цырк», – заявіў Гуцалаў пасля «паседжання».

У верасні 2012-га Гуцалаў стаў назіральнікам на адным з участкаў для выбараў. А паралельна правёў яшчэ адну акцыю за байкот – апрануў маску Аляксандра Лукашэнкі і выйшаў у самы цэнтр Віцебска з плакатам. Неўзабаве актывіста затрымалі проста на ўчастку – адправілі ў ІЧУ, а на наступны дзень у знаёмым «судзе» далі сем сутак па будучым «народным» артыкуле 23.34. Гуцалаў не адмаўляў свайго выказвання палітычнай пазіцыі, заявіўшы, што абраў для гэтага самы прыдатны вобраз. Рэжым жа так прыбраў актывіста з участка, дзе ён паспеў заявіць пра некалькі парушэнняў.

Прыкладна ў тыя ж гады Гуцалаў захапіўся лёгкай атлетыкай. Заняцца спортам Яўгена падштурхнула тое, што пры росце 168 сантыметраў ён важыў каля 100 кілаграм (цяпер – на 35-40 менш) і пакутаваў ад астмы. Мужчына адправіўся на кансультацыю да знаёмага лекара, які прапанаваў заняцца хадзьбой – да прабежак Гуцалаву трэба было скінуць 15 кілаграм. Але мужчына справіўся і выйшаў на дарожку, дзе яму вельмі спадабалася, як ён казаў, пачуццё адасобленасцi і палёту.

У выніку Яўген настолькі ўліўся ў спорт, што стаў у сярэднім бегаць па тры-чатыры разы на тыдзень, прычым звычайная дыстанцыя ў некаторых выпадках складала па 30-40 кіламетраў, а часам даходзіла і да 100. Калі ж Яўген рыхтаваўся да спаборніцтваў, то мог праводзіць і па два заходы ў дзень.

У 2019-м годзе Гуцалаў вырашыўся на незвычайны 10-дзённы забег па Беларусі. Мужчына пераадолеў адлегласць ад паўночнай мяжы краіны (Верхнядзвінскі раён) да паўднёвай (Брагінскі раён) – каля 650 кіламетраў. Амаль увесь свой ультрамарафон Гуцалаву з-за пастаянных ападкаў прыйшлося бегчы ў дажджавіку, а вага намоклай вопраткі павялічвалася, што ўскладняла забег, але мужчына добра падзяліў дыстанцыю і справіўся са сваёй задачай. Спартсмена ў дарозе суправаджалі віцебскія байкеры, якія на матацыклах везлі зменнае адзенне і абутак, палатку і запас хуткарастваральных каш.

«На такіх дыстанцыях галоўнае нават не столькі фізічная падрыхтоўка, колькі псіхічны стан. Бо гэта звышнагрузкі, якія людзям не ўласцівыя, таму ў бегуна можа наступіць своеасаблівы псіхалагічны ступар», – дзяліўся атлет.

Пра незвычайны забег масава напісалі дзяржСМІ, якія расхвальвалі Гуцалава, не згадваючы пра яго актывістскае мінулае. Напрыклад, газета адміністрацыі Лукашэнкі «Знамя юности» называла Яўгена «мясцовай знакамітасцю» і заяўляла, што яго «вынік уражвае».

Акрамя незвычайнага забегу, на рахунку Гуцалава Стамбульскі і Гомельскі марафоны, ультратрэйлы «Дарога замкаў» (125 км), «Вітаўт» (80 км), бег па Налібоцкай пушчы (105 км) і «Зіма мінус 100» (50 км). У пачатку 2020-га Гуцалаў арганізаваў у Віцебску 42-кіламетровы навагодні забег, мэтай якога было падлічыць, колькі ў горадзе ўпрыгожаных ёлак – усяго знайшлі 23.

Пазней 2020-ы аказаўся знакавым годам для Беларусі. Гуцалаў пачаў выходзіць на мірныя пратэсты супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў, дзе яго затрымлівалі сілавікі Лукашэнкі. А восенню 2021-га, даведаўшыся, што ім зноў «цікавяцца», пакінуў Беларусь. Неўзабаве рэжым Лукашэнкі абвясціў Гуцалава ў вышук, абвінаваціўшы ў «здзеках над дзяржаўнымі сімваламі» – з-за выкладзенага (але зараз недаступнага) мужчынам сатырычнага відэа, дзе ён сядзіць у вясковым туалеце з газетай «Советская Белоруссия», а на фоне грае дзяржгімн. «Следчы пісаў мне паведамленні, каб я вярнуўся і прыйшоў на допыт», – дзяліўся Яўген.

Пераехаў мужчына ў Турцыю, дзе з 2015-га бавіў нямала часу, праводзячы паходы. Для жыцця Гуцалаў абраў мястэчка Махмутлар на беразе Міжземнага мора – летам 2022-га распавядаў, што там «няма больш параноі, як у Беларусі, дзе здавалася, што незнаёмая машына ў двары – абавязкова за табой». Яўген працягнуў займацца экскурсіямі, але не забыўся і на бег. Галоўным спартыўным дасягненнем стала пераадоленне Суфійскага шляху даўжынёй 814 кіламетраў.

6 лютага 2023-га Яўген прачнуўся з-за землятрусу – адчуў штуршкі, хоць да эпіцэнтра было амаль паўтысячы кіламетраў. Даведаўшыся пра вялікія разбурэнні ў суседніх рэгіёнах, Гуцалаў ірваўся на разбор завалаў, але там патрабаваліся выключна прафесійныя ратавальнікі. Тады мужчына заняўся валанцёрствам – сабраў ад сябе пасільную гуманітарную дапамогу, а потым на сваёй старонцы ў Instagram, дзе больш за шэсць тысяч падпісчыкаў, за пяць дзён сабраў каля шасці тысяч еўра, на якія набыў яшчэ 30 абагравальнікаў і іншыя неабходныя пацярпелым рэчы. Калі ў турэцкай краме даведаліся пра мэту пакупкі, то знізілі кошт на 20%.

У красавіку 2023-га Яўгену трэба было ненадоўга пакінуць Турцыю – «абнуліць» час знаходжання там, каб падаць дакументы на новы часовы від на жыхарства. Гуцалаў вырашыў адправіцца на пару дзён у Арменію – і гэты выбар ледзь не каштаваў яму свабоды. Бягуна затрымалі проста ў ерэванскім аэрапорце – паліцыянты паказалі паперы, што затрыманы абвешчаны беларускім рэжымам у вышук па Еўразійскім эканамічным саюзе, куды ўваходзіць і Арменія. За час разбіральніцтваў двое сутак Гуцалаў адзін правёў у ізалятары часовага ўтрымання, які назваў «у параўнанні з беларускім гатэлем з дзвюма зоркамі». Па словах Яўгена, паліцыянты былі ў курсе палітычнай сітуацыі ў Беларусі і называлі Лукашэнку «містэр Бульба».

На трэці дзень арышту армянская пракуратура пастанавіла адпусціць Яўгена, бо мясцовае заканадаўства не карае пазбаўленнем волі за абразу дзяржаўных сімвалаў. Армянскія ўлады таксама вырашылі не дэпартаваць Гуцалава ў Беларусь, нягледзячы на падпісаную з беларускім рэжымам дамову аб такіх дзеяннях. Аднак праз знаходжанне ў вышуку Гуцалава адмовіліся выпускаць з тэрыторыі краіны. Там прыйшлося затрымацца на паўтара месяца – мужчына актыўна звяртаўся ў розныя дзяржорганы, і нарэшце Служба нацыянальнай бяспекі падпісала дакумент на аднабаковае зняцце вышуку ўнутры Арменіі.

Пасля гэтага Яўген усё ж вярнуўся ў Турцыю, дзе падае неабходныя паперы на атрыманне новага ВНЖ. Таксама Гуцалаў ужо паспеў падняцца на адну з горных вяршыняў вышынёй амаль 3 тысячы км. А ўсім беларусам зараз раіць перад падарожжамі ўдакладняць інфармацыю пра супрацоўніцтва краіны прызначэння з рэжымам Лукашэнкі.