Першы баскет-хол у Еўропе, на хакей ходзяць не горш, чым у Беларусі, клуб са сціплым бюджэтам (у Салігорска большы) патрапіў у групу еўракубка. 12 фактаў пра літоўскі спорт

Наўрад ці вы шмат ведаеце пра літоўскі спорт, тым больш, што да футбола ў нашых суседзяў звычайна досыць грэблівае стаўленне.

Фінал Кубка Літвы па баскетболе глядзеў кожны пяты літовец

У сярэдзіне лютага ў Шаўляі прайшоў фінал чатырох Кубка Караля Міндаўга. Трафей выйграў каўнаскі «Жальгірыс», а на галоўным матчы прысутнічалі 5359 чалавек. Арэна намінальна ўмяшчае 5500, але каля 500 месцаў прыходзяцца на віп-ложы.

Зрэшты, наведвальнасць – не галоўнае. 811 тысяч гледачоў уключылі паўфінальны ці фінальны матч, які трансляваўся на LRT. Пры гэтым на піку фінал «Жальгірыс» – «Ёнава» глядзелі 538 тысяч гледачоў. Фактычна фінал Кубка глядзеў кожны пяты літовец.

Можаце ўявіць такія прагляды фінала футбольнага ці хакейнага Кубка ў Беларусі?

У 26-тысячным горадзе да 10% насельніцтва прыходзіць на баскетбол

У мінулым пункце я ўзгадаў «Ёнаву». Гэта каманда з 26-тысячнага гарадка Ёнава пад Каўнасам. У 2020 годзе клуб выйграў НКЛ (другая па іерархіі ліга ў літоўскім баскетболе) і прайшоў складанае ліцэнзаванне на ўдзел у ЛКЛ – галоўнай баскетбольнай лізе краіны.

Арэна ў Ёнаве ўмяшчае 2200 чалавек і ў гэтым сезоне рэгулярна збірае аншлагі. Напрыклад, матч супраць «Жальгірыса» сабраў 2197 чалавек, а супраць «Рытас» – 1953. Сярэдняя наведвальнасць цяпер складае 1225 чалавек, але яна яшчэ падымецца, бо наперадзе зноў супрацьстаянні з «Жальгірысам» і «Рытас».

А ў іншым гарадку на некаторыя матчы яшчэ нядаўна прыходзілі нават 20% жыхароў

Ёсць у Літве горад Прэнай, дзе жывуць 8 тысяч чалавек. Баскетбольная каманда гуляе там на арэне, што ўмяшчае 1500 чалавек. Вы ўжо зразумелі, пра што будзе гаворка.

Праўда, цяпер «Прэнай» перажывае не найлепшыя часы. Мінулы сезон клуб скончыў з вынікам 3/27 (усяго 3 перамогі ў 30 матчах), у гэтым пакуль мае 2/18. Пік наведвальнасці ў гэтым сезоне – 705 чалавек, у мінулым – 1300. Але літаральна пяць гадоў таму жыхары Прэная не вылазілі з арэны, бо клуб перамагаў у Кубку Літвы і прывозіў у гарадок бронзавыя медалі чэмпіянату.

У Літву кожны год прыязджаюць «Рэал» і «Барселона». І прайграюць

Няцяжка здагадацца, што гаворка ідзе пра баскетбольныя «Рэал» і «Барселону». Але ў баскетболе яны такія ж топы, як і ў футболе. У мінулым сезоне мадрыдцы гулялі ў фінале Еўралігі, а каталонцы занялі трэцяе месца.

Пры гэтым каўнаскі «Жальгірыс» рэгулярна іх перамагае. За апошнія два сезоны каўнасцы перамаглі іспанскіх топаў у кожным хатнім матчы. Прычым у мінулым сезоне, калі «Жальгірыс» заняў апошняе месца ў Еўралізе, а «Рэал» выйшаў у фінал, літоўцы ўвогуле разграмілі мадрыдцаў (68:47).

На літоўскім аналагу «Мінск-Арэны» ў гэтым сезоне сабралі 16 аншлагаў з 17

Гаворка ідзе пра «Жальгірыс», які выступае ў Еўралізе на 15-тысячнай «Жальгірыс-Арэне». У гэтым сезоне клуб пачаў з 12 тысяч на матчы супраць «Віртус Балоньі», а ў наступных 11 гульнях клуб распрадаў усе квіткі. Больш за тое, на наступныя матчы Еўралігі каўнасцы таксама прадалі ўсе квіткі, прычым на матч супраць «Алімпіякоса», які адбудзецца ў сярэдзіне сакавіка, усе квіткі разабралі яшчэ ў студзені. Таму ў гэтым сезоне на «Жальгірыс-Арэне» ўжо гарантавана 16 аншлагаў з 17. Што тут сказаць – літоўцы любяць баскетбол.

У Беларусі было штосьці падобнае, але ў далёкім сезоне-2011/12, калі на «Мінск-Арэне» адбыўся 21 аншлаг запар. Але параўноўваць толькі лічбы не зусім карэктна, бо ў «Жальгірыса» толькі адзін матч абышоўся без салдаўту, у той час як у «Дынама» 8 з 29.

Зборная Літвы па баскетболе тройчы перамагала на чэмпіянаце Еўропы. Першы раз – у 1937-м

Калі мы кажам, што літоўцы любяць баскетбол, мы лічым гэта аксіёмай. Але пры гэтым нават не ўяўляем, наколькі Літва – баскетбольная краіна. Зборная суседзяў тройчы станавілася чэмпіёнам Еўропы – у 1937, 1939 і 2003 гадах.

Так, у канцы 1930-х, калі ў Беларусі дзясяткі тысяч людзей трапілі пад савецкія рэпрэсіі, у Літве квітнеў спорт і родная культура. Хто ведае, колькі тытулаў у зборнай Літвы скрала савецкая акупацыя – але мы ведаем, што на Еўрабаскеце ў 1947, 1951 і 1953 гадоў, дзе перамагла зборная СССР, аснову каманды складалі літоўцы, прычым галоўным трэнерам быў Вітаўтас Кулакаўскас. У 1970-м капітанам зборнай СССР быў знакаміты Модэстас Паўлаўскас, а ў 1980-х каўнаскі «Жальгірыс» быў найлепшай камандай савецкай краіны.

Пасля аднаўлення незалежнасці Літва на Алімпіядзе-1992 узяла бронзавыя медалі – і паўтарыла гэты поспех яшчэ тройчы. У першай палове 2010-х літоўцы двойчы даходзілі да фінала Еўрабаскета. Праўда, у апошнія гады вынікі пайшлі на спад – і ў Токіа Літва ўпершыню не гуляла на баскетбольным турніры Алімпіяды.

У Каўнасе пабудавалі першую баскетбольную арэну ў Еўропе

У 1939 годзе адмыслова для Еўрабаскета ў літоўскай часовай сталіцы (да перадачы Вільні Літве заставалася паўтары гады) Каўнасе пабудавалі першую ў Еўропе менавіта баскетбольную арэну. То бок баскетбольныя пляцоўкі ў Еўропе былі і раней, але іх часта сумяшчалі з іншымі відамі спорту.

5-тысячны Каўнаскі спартовы хол – першая арэна, якая выкарыстоўвалася выключна для баскетбола. З 1940-х яна стала домам для каўнаскага «Жальгірыса» і выкарыстоўвалася ажно да 2011 года, калі ў эксплуатацыю здалі 15-тысячную «Жальгірыс-Арэну».

Увосень-2022 спартовы хол рэканструявалі. Цяпер там гуляе футзальны «Жальгірыс». Хаця і баскетбольныя матчы, напэўна, там будуць праводзіць час ад часу. Для настальгічных успамінаў каўнаскіх заўзятараў.

Заўзятары гандбольнага СКА рызыкуюць патрапіць пад крыміналку, калі прыедуць у Літву

Некалькі гадоў таму мінскі СКА гуляў у Балтыйскай лізе. Клуб амаль усе матчы праводзіў на выправе, бо далучыўся да лігі на такіх умовах. Нешматлікія заўзятары СКА любяць прыходзіць на матчы каманды з савецкай сімволікай – напрыклад, са сцягам БССР з камуністычнымі серпам і молатам. Які афіцыйна забаронены ў Літве як сімволіка злачыннага рэжыма – разам з нацыскай сімволікай.

Мне не даводзілася чуць пра такія сітуацыі. Але відавочна, што калі б заўзятары СКА вырашылі паехаць з савецкай сімволікай у Літву, у іх былі б праблемы – аж да крымінальнай справы.

У Літве перамаглі дагаворныя матчы

Калісьці літоўскі футбольны чэмпіянат кішэў неспартовымі паводзінамі. Але мясцовыя федэрацыя і ліга пачалі змагацца з дагаворнымі матчамі. За гэта з турніра знялі клайпедскі «Атлантас». «Шылас» з Казлу-Руда ў 2018 годзе мусіў згуляць у вышэйшай лізе, бо перамог у першай. Але клуб зганяў дагаварняк у таварыскім матчы – і яго не дапусцілі да сезону. Цяпер чэмпіянат Літвы адзін з самых «чыстых» у Еўропе паводле арганізацыі Federbet, якая адсочвае падазроную актыўнасць.

Памятаеце матч-фантом «Слуцка» і «Шахцёра»? Нядаўна яму споўнілася 8 гадоў. Без намёкаў, проста канстатую і нагадваю гэты сумна вядомы «матч».

Бюджэт «Жальгірыса» меншы, чым у «Шахцёра», але літоўцы гулялі ў групе ЛК

У мінулым годзе бюджэт віленскага «Жальгірыса» складаў каля 3 мільёнаў еўра. Гэта прыкладна ўдвая менш, чым у беларускага чэмпіёна «Шахцёра». Пры гэтым літоўцы прайшлі два раўнды кваліфікацыі Лігі чэмпіёнаў і патрапілі ў групу Лігі канферэнцый, дзе да апошніх хвілін мелі шанец на плэй-оф.

Пры гэтым «Жальгірыс» на 80% складаецца з легіянераў. З літоўцаў тут брамнік зборнай Гертмонас, добра вядомы беларускім заўзятарам Саўлюс Мікалюнас ды яшчэ пара хлопцаў. Заробкі ў камандзе ў сярэднім ад 5 да 12 тысяч еўра ў месяц, дзе 10-12 атрымліваюць бясспрэчныя лідары. Лёгка параўнаць з заробкамі беларускіх футбалістаў, якіх штучна абмяжоўваюць 3-4 тысячамі еўра, і тое пры ўмове, калі гулец выступае за зборную Беларусі. З такім падыходам беларускі футбол ужо хутка саступіць літоўскаму па ўзроўню, хаця літаральна пяць гадоў таму я бы доўга смяяўся з такіх словаў.

Наведвальнасць хакейнай каманды ў Вільні вышэй, чым у паловы каманд Экстралігі

У гэтым сезоне тры літоўскія каманды гуляюць у адкрытым чэмпіянаце Латвіі, дзе ўзровень значна вышэйшы за чэмпіянат Літвы. Каманды занялі 6-е, 7-е і 8-е месца ў рэгулярцы пры дзевяці ўдзельніках. Праўда, у чвэрцьфінале «Панкс» і «Энэргія» атрымалі 0:3. Пабадаўся з супернікам толькі «Каўнас», які серыю з рыжскім «Дынама» скончыў 2:3.

Дык вось, наведвальнасць. На матчы віленскіх «Хакейных Панкаў» ходзяць у сярэднім 1011 чалавек, прычым на гульню з «Рыгай» увогуле прыйшлі 2111 чалавек (рэкорд сезона Экстралігі на паўсотні чалавек больш). У беларускім хакеі расклад такі: чэмпіён краіны «Металург» – 1081, лідар рэгуляркі «Шахцёр» – 1201, «Юнацтва» – 578, «Дынама-Маладзечна» – 343. Сярэдняя наведвальнасць Экстралігі – 885 чалавек.

І хто тут лічыць сябе хакейнай краінай?

«Панкі» працуюць з заўзятарамі і прыводзяць на даволі нязвыклы для Літвы від спорту новых гледачоў, у той час як у Беларусі людзі перастаюць на гэты ж хакей хадзіць – бо дорага, сумна і зашкварна.

Нацыянальны стадыён у Вільнюсе будавалі 35 гадоў. І не пабудавалі

Са стадыёнамі у Літве ўсё складана. Доўгі час галоўным стадыёнам сталіцы (і краіны) быў 15-тысячны «Жальгірыс». Але яго закрылі ў 2011 годзе – каб знесці і пабудаваць на гэтым месцы гатэль і жытловы комплекс. Пасля таго, як каўнаскі стадыён імя Даруса і Гірэнаса закрылі на рэканструкцыю, галоўным у краіне ўвогуле стаў стадыён Літоўскай федэрацыі футбола – гэта такі «Камвольшчык», толькі на 5 тысяч чалавек. І толькі ў канцы 2022 года ў Літве нарэшце з’явілася добрая арэна – адкрыты пасля шматпакутнай чатырохгадовай рэканструкцыі стадыён імя Даруса і Гірэнаса у Каўнасе.

Але чатыры гады рэканструкцыі – гэта яшчэ няшмат. У 1980-х у Вільні вырашылі пабудаваць Нацыянальны стадыён. Праект узгаднілі ў 1984 годзе, а ў 1987-м пачалі будаўніцтва. Але ў наступныя гады Літва аднавіла незалежнасць, атрымала ад СССР і пазней Расіі гандлёвую блакаду. Краіне было не да будаўніцтва стадыёнаў. Таму пляцоўку замарозілі.

Вярнуліся да гэтай тэмы толькі ў 2006 годзе, калі аднавілі працу на будоўлі. Але ўжо літаральна праз два гады работы зноў спыніліся. Па афіцыйнай версіі – праз крызіс, неафіцыйнай – праз карупцыю на будаўніцтве. У 2009-м узвядзенне Нацыянальнага стадыёна зноў замарозілі – і больш ужо не распачыналі.

Праз 35 гадоў пасля пачатку будаўніцтва мэрыя Вільні вырашыла знесці рэшткі недабудаванага стадыёна. Галоўнай арэнай сталіцы дагэтуль застаецца 5-тысячны аналаг мінскага «Камвольшчыка».

Нядзіўна, што і наведвальнасць футбола ў Літве адпаведная. Звычайныя матчы віленскага «Жальгірыса» ў чэмпіянаце збіраюць 300-500 чалавек, «Рытарая» – 200-300. На матчы зборнай у Вільні збіраліся 2-3 тысячы на нетопавых супернікаў, на еўракубкі «Жальгірыса» – 3-4 тысячы чалавек. З лістапада 2022-га зборная Літвы гуляе ў Каўнасе – спарынг з ісландцамі сабраў там 6 тысяч чалавек. Быў яшчэ матч-адкрыццё – фінал Кубка, на які прыйшлі 13 тысяч гледачоў.

Але на клубны футбол, як і ў Вільні, у Каўнасе не ходзяць. Першыя два матчы пасля адкрыцця стадыёна Даруса і Гірэнаса сабралі 1500 і 1070 чалавек. Бо Літва ўсё ж баскетбольная краіна, а не футбольная.

Фота: аўтара, kvitrina.com, LKL, Zalgiris Kaunas, Zalgiris Vilnius.