Як мнагаборац стаў мільянерам у Беларусі 90-х: шыў і прадаваў ілжэ-«Адыдас», чэмпіёны ведалі, як сесці на патокі
Узначальваў федэрацыю веласпорту, адсядзеў 7 гадоў.
У 2015-м у Беларусі быў затрыманы чарговы буйны прадпрымальнік – уладальнік на той момант 36-га радка ў журналісцкім рэйтынгу самых уплывовых бізнесменаў Беларусі Аляксандр Мураўёў. Ён тады быў дырэктарам аўстрыйскай кампаніі ATEC Holding GmbH, якая мела актывы ў беларускіх шклозаводах і валодала мінскім заводам «Мотавела». Справа на Мураўёва была тыповай для беларускага рэжыму: публічна абвінавацілі ў «развале» «Мотавела», а па паперах «намалявалі» артыкулы пра «махлярства» і «нявыплату падаткаў», якія любяць прадʼяўляць усім, хто карыстаўся цалкам легальнымі метадамі для змяншэння падатковых сум, але рэзка стаў непажаданым дзяржаве. У выніку Мураўёву далі 11 гадоў калоніі – за кратамі ён прабыў да лета 2022-га, потым да канца года знаходзіўся на «хіміі», а затым выйшаў і 2023-і сустрэў ужо ў ААЭ, дзе, як высветлілася, у яго заставалася кватэра.
Мураўёў больш за пяць гадоў быў кіраўніком беларускай федэрацыі веласпорту. А ў 2016-м на «судзе» над бізнесменам згадвалася, што ён мае дыплом інстытута фізкультуры і сурʼёзна займаўся дзесяціборствам. Але ніякіх падрабязнасцяў гэтага ранняга этапу жыцця не было – пакуль Мураўёў сам не распавёў іх у першым пасля адсідкі вялікім інтэрвʼю «Белсату», якое выйшла ў сакавіку 2024-га. Аказалася, спорт дапамог бізнесмену пачаць дзейнасць і зарабіць першы мільён – але вельмі своеасабліва. Раскажам, што стала вядома – і заадно ўспомнім, як прадпрымальнік узначальваў беларускі веласпорт, аб прыходзе ў які ён таксама ўспомніў.
Поўнае інтэрвʼю (вось яшчэ раз спасылка на яго) займае дзве з паловай гадзіны – і ў ім 57-гадовы Мураўёў упершыню кажа пра асабістае: патлумачыў, што раней у яго «не было такой неабходнасці», а цяпер яна зʼявілася праз нейкія новыя мэты. Мяркуючы па гутарцы, у іх лік уваходзіць не толькі развіццё новага бізнесу, без чаго Мураўёву сумна жыць, але і суды за арыштаваныя і адабраныя высілкамі рэжыму актывы ў Аўстрыі (як усяму гэтаму можа дапамагчы расказ пра біяграфію – не да канца зразумела).
Калі паслухаць прадпрымальніка, то атрымліваецца, што ён вёў бізнес выдатна, а беларуская дзяржава яго рэгулярна падманвала і стварала перашкоды. Але інтэрвʼюер Ігар Кулей добра падрыхтаваўся да гутаркі – увесь час удакладняў моманты, якія Мураўёў чамусьці храналагічна прапускаў у аповедах, і задаваў нязручныя пытанні пра партнёраў і супрацоўнікаў, якія суразмоўца сустракаў неразуменнем. Так, Мураўёў адпрэчвае сувязі са шматгадовай «правай рукой» Лукашэнкі, адыёзным «сілавіком», меркаваным арганізатарам забойстваў апанентаў рэжыму Віктарам Шэйманам – толькі чамусьці як мінімум шэсць не апошніх супрацоўнікаў структур, звязаных з Мураўёвым, пасля сыходзілі ў кампаніі, звязаныя з Шэйманам. А яшчэ доляй у ATEC Holding у гады яе росквіту доўгі час валодаў Аляксей Ваганаў – тады сябра «парламента» Лукашэнкі і, што важней, дарадца Уладзіміра Канаплёва, аднаго з найбліжэйшых сяброў Лукашэнкі (а цяпер кіраўніка беларускай федэрацыі гандбола). Пра гэта і не толькі выпусціў вялікі матэрыял Беларускі расследавальніцкі цэнтр – спасылку пакідаем ніжэй.
Мы ж вернемся да спартыўнай часткі біяграфіі Мураўёва. Паводле яго слоў, у трэцім класе ў ім «нешта разглядзелі» – і перавялі ў спецшколу па плаванні. Але праз два гады яго забралі адтуль бацькі – ім не падабаліся ўвесь час чырвоныя ад хлоркі вочы сына, і на гэтым яго «карʼера як плыўца завяршылася». Аднак Мураўёў кажа, што плаванне заўсёды заставалася ў ягоным жыцці, і нават цяпер ён плавае кожны дзень.
У 13-гадовым узросце Мураўёва, паводле яго слоў, «выбраў у якасці свайго вучня» дзесяціборац Аляксандр Бліняеў – ураджэнец расійскага Далёкага Усходу, які ў юнацтве пераехаў у Мінск і выступаў да 28 гадоў (на АГ не трапіў праз траўмы і канкурэнцыю, затое выйграў у матчавай сустрэчы СССР – ЗША ў Мінску ў 1973-м). Мяркуючы па датах, Мураўёў патрапіў у першы набор Бліняева, які ўспамінаў: «У 1979 году праехаў 48 школ па ўсім Мінску – і проста не мог запісаць усіх, хто прасіўся. Пры гэтым арганізоўваць умовы даводзілася самому. Клеіў маты для скачкоў, дамовіўся з лазняй, з басейнам, залай. Дзяцей не выгнаць з трэнінгаў было».
Наступныя гады Мураўёў сурʼёзна займаўся дзесяціборствам, у 16 паступіў у РВАР, а потым – у цяперашні БДУФК на трэнера па лёгкай атлетыцы. Але да 22 гадоў будучы бізнесмен страціў імпэт. Перад гэтым было войска – Мураўёў кажа, што яго нават «загрузілі ў аўтобус, які ішоў у Афганістан ці, можа, куды-небудзь яшчэ», потым высадзілі адтуль, аднак у выніку восем месяцаў прайшло без трэнінгаў. Потым малады лёгкаатлет вярнуўся да працэсу, але прыйшло запаленне лёгкіх. Усё гэта прывяло Мураўёва да таго, што на адным турніры пасля трох відаў ён адчуў і паказаў трэнеру, што больш не хоча спаборнічаць. Наперадзе было яшчэ два гады інстытута, але дыплом Мураўёў усё ж атрымаў.
Аднак у 1988-м 22-гадовы хлопец вырашыў, што трэба зарабляць па-за спортам – і прыдумаў спосаб. Мураўёў, паводле яго слоў, дастаў з падвала сямейную швейную машынку, з дапамогай брата адрамантаваў яе і па выкрайках здолеў пашыць спартыўныя шорты, пусціўшы на нейлонавую тканіну кашулі бацькі. На атрыманае адзенне малады прадпрымальнік перашываў з красовак біркі Adidas – і пад выглядам арыгінала прадаваў за 25 долараў знаёмым са спорту, для якіх «фірма» была прыкметай статусу.
– Сапраўдныя? – спытаў таварыш, які купляў першыя такія шорты.
– Вядома, сапраўдныя, – адказаў Мураўёў.
– Падманулі? – удакладніў інтэрвʼюер.
– Ну вядома, – адказаў прадпрымальнік і засмяяўся.
Першы яго выраб вывучала цэлая дэлегацыя з атлетаў. У выніку ніхто не змог даказаць, што шорты – падробка. Усяго Мураўёў пашыў каля 10 такіх «адыдасаў», а вытворчасць згарнуў, толькі калі скончыліся кашулі, якія ён перашываў.
Неўзабаве Мураўёў сустрэў свайго прыяцеля (а пазней важнага бізнес-партнёра) Юрыя Савіна, які распавёў, што па аналагічным прынцыпе робіць курткі з італьянскімі біркамі. Мураўёў хутка пачаў сам шыць курткі – паводле яго ацэнкі, сабекошт іх быў 10 долараў, а прадаваліся яны за 180. І тут бізнесмену таксама дапамаглі знаёмствы ў спорце.
«Вельмі шмат спартсменаў – пяціборцаў (мяркуем, Мураўёў пераблытаў іх з дзесяціборцамі – Tribuna.com), плыўцоў, з якімі я ў адным класе плаваў, – выклікаліся стаяць на рынку. Ім падабалася гандляваць, прадаваць. Таму на Камароўцы спартсмены [былі] усюды і прадавалі нашы курткі ў тым ліку», – успомніў Мураўёў, які на прыбыткі купіў сабе дэфіцытныя «Жыгулі».
У жніўні 1992-га Мураўёў і Савін заснавалі сваю першую фірму з назвай па ініцыялах – «ЮА Компані». Да таго часу Мураўёў на даходы з рынку ўжо закупіў абсталяванне, а кампанія хутка займела ва ўласнасць тры фабрыкі. Мураўёву не падабалася яго сфера – здавалася «не дарослым заняткам», але, паводле яго слоў, свой першы мільён ён зарабіў менавіта на швейнай вытворчасці.
Далей жа, не асабліва тлумачачы як, бізнесмен змог атрымаць прыбытак «на рынку нафтапрадуктаў, збожжа», а яшчэ стаць «партнёрам» кампаніі з Аўстрыі, з якой у Мураўёва потым будзе звязана вельмі шмат у жыцці. Далей былі новыя фірмы, выхад у Расію – карацей, крокі на шляху да поспеху ў 2000-х на беларускім шкляным рынку. І па дарозе таксама не абышлося без спартсменаў.
«Вельмі многія мае аднакашнікі і інтэрнатаўскія, і інстытуцкія нейкім чынам увайшлі ў гэты «прадпрымальніцкі цэх». Некаторыя – як бізнесмены, некаторыя – як лабісты, таму што ў чэмпіёнаў свету і АГ асноўным актывам быў доступ да ўладаў, сувязі. Трапіць на паток тавараў – перавага ў іх узнікала. Баксёры і барцы абʼядналіся, узялі ў каманду гімнастаў-акрабатаў – і пачалі напарсткі катаць, бандытызмам займацца. Усе збіраліся, дзяліліся паміж сабой атрыманымі ведамі. Быў цікавы час», – сказаў Мураўёў.
У 2007-м Мураўёў узначаліў федэрацыю веласпорту – раней, чым ATEC Holding GmbH набыла «Мотавела». Лукашэнка ўхваліў продаж указам ад 26 ліпеня, а яшчэ на пачатку таго месяца «Прэсбол» пісаў: «Прыкметна палепшылася арганізацыя чэмпіянату Беларусі, удзельнікам упершыню была прэзентаваная форма. Новае кіраўніцтва федэрацыі на чале з Аляксандрам Мураўёвым прыкладае ўсе намаганні для папулярызацыі веласпорту». Мураўёў успомніў, як патрапіў туды – як кажа, не па сваёй ініцыятыве.
«Мой трэнер і сякія-такія сябры мяне падштурхнулі да арганізацыі велапрабегу. Я тады пачаў катацца на ровары, мне сказалі: «Саша, ёсць такая вельмі добрая форма зносін паміж людзьмі – велапрабег». Я пагадзіўся. Маршрут быў Мінск – Ялізава (дзе ў Мураўёва быў шклозавод – Tribuna.com). Удзельнічалі і чэмпіёны. І потым веласіпедысты пачалі звяртацца да мяне з тым, каб я ўзначаліў федэрацыю. Ініцыятыўная група прыехала да мяне, сказала, што ў вялікай аўдыторыі гэта абмяркоўвалі. Я разумеў, што грамадскае жыццё патрэбна для любога бізнесмена. І, увогуле, выказаў нейкую згоду. Адчуўшы энергію велапрабегу, захацеў, каб такія падзеі адбываліся з маім удзелам. У якасці кіраўніка федэрацыі – окей», – распавёў Мураўёў. Паводле яго слоў, ужо пасля гэтага Лукашэнка сам прапанаваў яму заняцца «Мотавела».
Пра дзейнасць Мураўёва як кіраўніка беларускага веласпорту захавалася не так шмат матэрыялаў у медыя, але адзін з іх гаворыць аб імітацыі дзейнасці. У 2008-м кіраўніцтва БФВС заявіла пра стварэнне сямі велаклубаў – па адным на кожную вобласць і Мінск, – а ў 2009-м дзяржгазета пісала, што «гоншчыкі адкрыта, а кіраўнікі шэптам кажуць пра тое, што гэтыя самыя абласныя клубы існуюць толькі на паперы». Ды і іх назвы павальна супадалі з назвамі прадпрыемстваў холдынгу ATEC. Адзначым, што ў верасні 2013-га «Мотавела» стала адным з заснавальнікаў першага ў Беларусі прафесійнага велаклуба «Мінск».
Пры Мураўёве (але ўвогуле праз пабудову веладрома «Мінск-Арэны», якая пачалася без яго ўдзелу) Беларусь атрымала трэкавыя ЧЕ-2009, да якога тады дапускаліся толькі гоншчыкі да 23 гадоў, і больш статусны ЧС-2013 – праўда, асобна адзначалася, што міжнародная федэрацыя сама прапанавала Беларусі падаць заяўку на яго правядзенне. Таксама Мураўёў, нічым асаблівым не адзначыўшыся, на пару гадоў трапіў у прэзідыум еўрапейскага веласіпеднага звязу.
У пачатку 2012-га Мураўёва «пераабралі» ў старшыні БФВС на чатырохгадовы тэрмін, аднак ужо праз паўгода ён падаў у адстаўку праз «няўдалы выступ» на АГ (хоць у беларускіх спартсменаў былі 7-е, 8-е, 9-е, 12-е і два 15-х месцы – на двух наступных Гульнях і такога не атрымалася). У кастрычніку 2012-га на пасадзе Мураўёва змяніў тагачасны кіраўнік выканкама Лукашэнка па Мінску Мікалай Ладуцька, які пасля «пасадкі» бізнесмена па ўказанні Лукашэнкі на некалькі гадоў узначаліць «Мотавела».