Лукашысты вельмі стараюцца падвесці белфутбол пад санкцыі. Такое бывала і раней – ратавала маўчанне клеркаў
Ці ўдасца зрабіць тое, чаго не зрабіла вайна?
Беларуская федэрацыя футбола і міністэрства Лукашэнкі па спорце не сыходзяцца па фармаце Д3 – і гэты канфлікт можа дорага каштаваць белфутболу. Усё, што было ў кулуарах, ужо апублічана, а рэжымнікі патрабуюць ад федэрацыі прагнуцца і ў іншых пытаннях.
Галоўны прамежкавы вынік – размова адкрыта зайшла пра непасрэдны ціск з органа, які лічыць сябе дзяржаўным, на АБФФ, што катэгарычна забаронена правіламі ФІФА і УЕФА. Пра гэта, як толькі магчыма пры рэжыме, семафора і кіраўніцтва белфутбола: старшыня федэрацыі Мікалай Шарснёў нагадаў, што прадстаўнікі «міжнароднікаў» удзельнічалі ў канферэнцыі АБФФ, а яго намеснік Андрэй Васілевіч да гэтага дадаў, што «важна захаваць твар на міжнароднай арэне» (хоць тут рэжыму даўно відавочна ўсё роўна).
Рэжымнікі могуць наклікаць поўнае адхіленне – тое, чаго не змагла нават вайна, якую з 24 лютага 2022-га працягвае Расея ва Украіне пры падтрымцы рэжыму Лукашэнкі. У адказ на гэта ФІФА і УЕФА цалкам забанілі ў сваіх спаборніцтвах расійскія каманды – а вось беларускім дазволілі працягваць гуляць, увёўшы толькі забарону на афіцыйныя міжнародныя матчы ў межах Беларусі. Была прычына для бана і да вайны – падрабязны даклад Беларускага фонду спартыўнай салідарнасці пра умяшанне дзяржорганаў у белфутбол. Аднак УЕФА яго паспяхова праігнараваў.
Задоўга да гэтага белфутбол двойчы знаходзіўся на парозе санкцый – і абодва тыя разы таксама былі звязаныя з дзеяннямі рэжыму.
У 1998-м першы прэзідэнт беларускай федэрацыі Яўген Шунтаў быў выкліканы Лукашэнкам на «разнос», атрымаў недарэчныя прэтэнзіі за трансферныя дзеянні клубаў – і прамы загад «напісаць заяву». Шунтаў не стаў рызыкаваць свабодай і здароўем – і сапраўды падаў у адстаўку. Тады УЕФА яшчэ сам сачыў за падобнымі сітуацыямі – і хутка заявіў, што ў выпадку працягу ціску дзяржавы на федэрацыю выпіша бан. Тут рэжым пачаў усё адмаўляць, але галоўнае – Шунтаў цвёрда стаў на пазіцыю, што ён сам захацеў сысці, а словы Лукашэнкі, маўляў, проста «супадзенне». У выніку УЕФА ўхваліў правядзенне новых выбараў у БФФ – новым кіраўніком быў «абраны» па ўказанні «зверху» старшыня «дзяржкамітэту па авіяцыі» Грыгорый Фёдараў, але да гэтага ў «міжнароднікаў» прэтэнзій ужо не ўзнікла.
Праз некалькі гадоў прыбіралі ўжо Фёдарава. У жніўні 2002-га «мінспорта» запатрабавала ад функцыянера перанесці выбары – той паслухаўся і на канферэнцыі БФФ ссунуў іх на снежань. Яшчэ Фёдараву выразна далі зразумець, што яго ў кіраўніцтве федэрацыі больш не чакаюць – кіраўніком захацелі зрабіць генеральнага сакратара «савета бяспекі» Генадзя Нявыгласа. Фёдараў усё зразумеў, зняўся з выбараў нібыта «па стане здароўя» – а сама працэдура перанеслася на сакавік 2003-га. Тады прыехалі прадстаўнікі ФІФА і УЕФА – а «чынушы» ўзнялі пытанне змены статута БФФ. Чалавек з УЕФА сказаў, што гэта магчыма, але дакумент трэба прааналізаваць у «міжнароднікаў», а выбары праводзіць як ёсць.
– Тут на авансцэну выйшаў [будучы намеснік старшыні АБФФ] Сяргей Сафарʼян, ён быў віцэ-прэзідэнтам Мінскай федэрацыі футбола. У піку прадстаўнікам УЕФА ён сказаў: «Вы там далёка, а мы тут самастойная дзяржава. Як вырашым, так і будзе. Што мы, не маем права?». Прапанаваў пасля перапынку зацвердзіць новы статут і па ім правесці выбары – і ўсе прагаласавалі за гэта. Назіральнікі [ад УЕФА і ФІФА] былі абураныя і пакінулі канферэнцыю, – успамінаў Фёдараў.
У выніку Нявыглас быў «абраны» новым кіраўніком БФФ – вось толькі на міжнародным узроўні гэтага не прызналі. У чэрвені 2003-га Фёдарава запрасілі ў ФІФА ў якасці прызнанага арганізацыяй старшыні БФФ (Нявыглас таксама паехаў) – і сказалі, што калі за месяц статут не будзе прыведзены ў парадак, будзе накладзены бан. Хутчэй за ўсё, ён быў бы і ў выпадку аповеду Фёдарава пра ціск з «мінспорту» – але і гэты чалавек відавочна разумеў, на што здольны рэжым, і запэўніў «міжнароднікаў», што яго проста падвяло здароўе. У выніку БФФ памяняла статут на патрабаванне «міжнароднікаў», правяла па ім яшчэ адны «выбары» Нявыгласа – і ў ФІФА яго прызналі. Нагадаем, цяпер беларускае рэжымнае «мінспорту» наўпрост запатрабавала ў АБФФ да 1 чэрвеня «прывесці статут у адпаведнасць з заканадаўствам» – гэта значыць і ў гэтым кірунку можа падставіць федэрацыю пад адхіленне.
Грыгорый Фёдараў і прэзідэнт ФІФА ў 1988-2015 гадах Ёзэф Блатар
Мяркуючы па адкрытых крыніцах, проста цяпер у свеце забанена толькі адна федэрацыя – расійская. Аднак прыкладаў адхіленняў ад ФІФА за палітычнае ўмяшанне на месцах дастаткова. Былі выпадкі і ў Еўропе – так, у ліпені 2006-га ФІФА забаніла Грэцыю, таму што ў краіне быў уведзены закон з магчымасцю для мясцовага ўрада прызначаць службовых асоб у футбольную федэрацыю (праз пару дзён закон памянялі, і бан тут жа знялі). У красавіку 2011-га была дыскваліфікаваная федэрацыя Босніі і Герцагавіны – ФІФА і УЕФА прасілі прыняць там статут з прапісваннем абавязковасці трымацца патрабаванняў «міжнароднікаў», але не атрымалі яго. У канцы траўня таго ж года патрэбны дакумент у Босніі ўсё ж ухвалілі – і бан таксама адмянілі.
Шэраг банаў ад ФІФА за ўмяшанне дзяржорганаў розных краін у футбольныя справы выпісаны ў апошнія пару гадоў.
У траўні 2022-га Вярхоўны суд Індыі распусціў мясцовую федэрацыю футбола (AIFF) – казалі, што праз тое, што яе ўзначальваў вядомы апазіцыянер Прафул Патэль. Прызначаная судом наўзамен «камісія па кіраванні футболам» з трох чалавек не задаволіла FIFA – у жніўні там абвясцілі пра бан для краіны, што ставіла пад пагрозу правядзенне ў Індыі жаночага ЧС U-17. Тады ўлады ўсё ж здалі назад – праз пару тыдняў «камісію» распусцілі і запэўнілі, што AIFF будзе адноўлена ў правах. Бан тут жа знялі, а мундыяль для дзяўчат прайшоў па раскладзе.
У студзені 2023-га бан прыляцеў у недалёкую ад Індыі Шры-Ланку – ФІФА заўважыла, што мясцовы закон аб спорце цісне на федэрацыю, а выбары туды незадоўга да таго, на думку «міжнароднікаў», прайшлі пры «неправамерным умяшанні». Толькі ў жніўні ў FIFA паведамілі, што атрымалі ад міністэрства спорту Шры-Ланкі запэўненні пра неўмяшанне ў футбольныя справы, і бан знялі. У верасні прайшлі яшчэ адны выбары, да якіх прэтэнзій ужо не ўзнікла.
У лютым 2022-га ФІФА забаніла Кенію – пасля таго, як мясцовае міністэрства спорту абвясціла, што распускае футбольную федэрацыю (FKF) праз абвінавачванні ў карупцыі, а супрацоўнікам FKF фізічна заблакавалі ўваход у офісы. Уладам рашэнне «міжнароднікаў» шмат месяцаў было не вельмі важнае – пакуль не змянілася кіраўніцтва самога мінспорту, новы начальнік якога тут жа паслаў у FIFA ліст, што «неадкладна адновіць» FKF у правах. Так у канцы лістапада 2022-га бан усё ж быў адменены. Праўда, цяпер пагражае зноў – мясцовы суд заблакаваў правядзенне ў сакавіку 2024-га агульнага сходу членаў федэрацыі, якая пакуль што рыхтуе апеляцыю.
24 лютага 2022-га ФІФА адхіліла футбол і ў іншай афрыканскай краіне – Зімбабвэ. Там за тры месяцы да гэтага камісія мясцовага мінспорту абвясціла, што баніць футбольную федэрацыю (ZIFA) праз падазрэнні па карупцыі і сэксуальным гвалце. Кіраўніцтва ZIFA пры падтрымцы FIFA працягнула сваю працу, за што з мінспорту падалі ў зімбабвійскі суд – там функцыянераў прызналі «вінаватымі» у «спробах выступіць у якасці службовых асобаў ZIFA» і ледзь не пасадзілі, у выніку загадаўшы штотыдзень зʼяўляцца ў паліцыю. Пасля гэтага ФІФА і аформіла бан. Ва ўрадзе Зімбабвэ ў адказ заявілі, што ФІФА «не прызнае законы» краіны і «ўмешваецца ў абавязанні» «мінспорту» – а потым прызначылі «свайго» кіраўніка ZIFA і сказалі, што настроеныя «не на адмену адхілення, а на ачыстку нашага футбола».
У ліпені 2023-га ФІФА ўсё ж зняла дыскваліфікацыю ZIFA – абвясціўшы пра стварэнне «камітэта па нармалізацыі», які з дапамогай «міжнароднікаў» павінен быў дамовіцца з мінспортам, арганізаваць адэкватныя выбары ў федэрацыю, а затым перадаць справы новым кіраўнікам. На працэс камітэту адвялі год часу – але пакуль практычна нічога не зроблена. У гэтым красавіку дэлегацыя ФІФА прыбыла ў Зімбабвэ ацаніць сітуацыю – і мясцовыя журналісты падрыхтавалі актуальныя пытанні без адказаў: чаму ў ZIFA ўсё яшчэ няма ўнутраных камітэтаў (дысцыплінарнага, апеляцыйнага і гэтак далей), так і не складзеныя правілы ліцэнзавання клубаў, роўна як і няма «дарожнай мапы» рэформаў федэрацыі.
Ці возьмуць канчаткова беларускія рэжымнікі прыклад з бязладдзя ў Зімбабвэ, з якім у іх і так нямала моцных сувязяў?..
