Калісьці беларускі футбол быў заапаркам, а стаў балаганам. Цікава, кім лічаць сябе яго насельнікі – звярамі або скацінай
Публічнае прыніжэнне як нагода не аддаваць дзяцей у спорт.
Вось ужо больш за два гады я маю вельмі спецыфічную радасць. Кожны раз, калі ўспамінаю пра гэта, з палёгкай выдыхаю і дзякую абставінам, што не трэба рабіць выбар, чымсьці паступацца, выкарыстоўваць прымус.
Мой сын усур’ёз не займаецца спортам. То-бок ён хадзіў на каратэ, а цяпер ходзіць на дзюдо, але без фанатызму, выключна для сябе, без мары стаць профі. І – так, гэта нагода радавацца, уяўляеце?
Я ведаю, што яму не трэба ўдзельнічаць у спаборніцтвах і слухаць там рэжымны гімн, змагацца за медалі на чырвона-зялёнай стужцы.
Не пераймаюся, што сына скарыстаюць у прапагандысцкіх мэтах, каб зрабіць справаздачу пра ідэалагічную апрацоўку дзяцей.
Сын больш не з’яўляецца членам федэрацыі, якую ўзначальвае агідны лукашыст Багданаў, і гэта, бадай, самае прыемнае – недатычнасць да сістэмы афіцыйнага спорту, якая кішыць кавальчукамі, баскавымі ды іншай навалаччу. Рана ці позна таленавітым дзецям даводзіцца выкачвацца ў такіх персанажах – ад аднаго толькі намёку на такую перспектыву робіцца не па сабе.
Цяжка наўпрост патлумачыць хлопцу сямі-дзевяці гадоў, чаму ты не маеш імпэту весці яго на спаборніцтвы, а калі ён сам асабліва не рвецца – то і тлумачыць нічога не трэба. Хаця, думаю, сын бы мяне зразумеў – мы даўно гаворым на самыя сур’ёзныя тэмы.
Змяніць нейкі асобны аспект дзіцячага жыцця – нават гэта можа быць досыць балюча, а што ўжо казаць пра дарослых людзей, якім жыццё варта змяняць цалкам? Кожны раз думаю пра гэта, калі бачу, як чынушы прыніжаюць беларускіх спартоўцаў, і чую, як у бок спартоўцаў ляцяць папрокі ад заўзятараў – бесхрыбетныя, анучы, здраднікі, баязліўцы. Для большасці спартоўцаў, якія хочуць у Беларусі праявіць прынцыповасць, адзіным варыянтам застаецца сыход са спорту. Каб не пэцкацца, каб заставацца па-за палітыкай, трэба сыходзіць.
Але што рабіць з выбарам, якому прысвяцілі жыццё? З тым выбарам, які быў зроблены яшчэ ў дзяцінстве? Вельмі малаверагодна, што людзі займаліся спортам дзеля Лукашэнкі або каб праслаўляць ягоны рэжым. Дык чаму яны, дарослыя атлеты, павінны цяпер адмаўляцца ад свайго паклікання, няхай яно і не прывяло да нейкіх вяршынь, ад сваёй прафесіі? Наважыцца на такі ўчынак няпроста, і ў гэтым кантэксце самай вялікай загадкай для мяне застаецца Аляксандра Раманоўская.
Здаецца, да сваіх 26 гадоў чэмпіёнка свету, якую рэпрэсавалі, скончыла кар’еру. Як, чаму – я не ведаю, бо Раманоўская не тлумачыць свайго ўчынку. Магчыма, ён абумоўлены траўмай, якую не ўдалося залячыць. А магчыма, то прыклад вялікага ахвяравання, каб жыць на Радзіме, у Беларусі, нават без магчымасці працягваць кар’еру, якая складвалася някепска. Дзмітрый Дашчынскі як трэнер змог уладкавацца за мяжой. Чэмпіёнка Раманоўская амаль напэўна таксама магла б – але чаму не зрабіла? Чаму сышла ў IT? Вось пра што хочацца даведацца.
А пакуль па старой звычцы, якой усё ніяк не пазбаўлюся, сачу за тым, як беларускі футбол рыхтуецца да сезона-2023, і лаўлю сябе на думцы, што наш футбольны заапарк вельмі імкліва, амаль прапусціўшы стадыю цырка, ператвараецца ў балаган. Я, канешне, не эксперт у такіх забаўках, але вось якую бачу розніцу.
Наш футбольны заапарк не быў выбітным, ды што там – хутчэй, ён быў пасрэдным. Гэта не нейкія джунглі Серыі А і не горныя вяршыні АПЛ, але і ў нас былі свае цікавыя экзэмпляры. Няхай не ільвы і не сланы, але было на каго паглядзець і было каго паслухаць. Згадайце, як павук (у сэнсе паўлін) Філіпенка пушыў хвост і троліў то суперніка, то АБФФ, то мінскае «Дынама». Ці магчыма гэта зараз без таго, каб патрапіць у чорныя спісы так званага міністэрства спорту?
Пераважная большасць насельнікаў нашага заапарку ў ім нараджалася і жыла там жа ўвесь час, толькі змяняючы вальеры. У такіх умовах многія пачувалі сябе не толькі натуральна, але і вольна. Маглі пакрасавацца і голас падаць – усё ж такі заапарк дае гадаванцам ілюзію свабоды. Прынамсі, ніхто цябе не мучыць і не імкнецца падпарадкаваць сваёй волі. Іншая справа цырк.
Звяроў там ганяюць, але прыхавана. Каб староннія не бачылі таго, чаго ім бачыць не варта. Як робіцца шоу – тое загадка. На манежы ўсё ззяе і блішчыць, а як гэта дасягаецца – вузкая справа спецыялістаў, якія ведаюць, каго за кулісамі адлупцаваць, а каго памарыць голадам. У цыркаў хапае праціўнікаў, але і аматараў, якія заплюшчваюць вочы на ўсе акалічнасці, дастаткова. Магчыма, нават камусьці са звяроў шчыра падабаюцца і пражэктары, і гукі аркестру. Але праблема ў тым, што беларускі футбол імкліва скаціўся ў балаган, прычым вельмі нізкага гатунку.
У ім звяры становяцца скацінай, а п’яныя дрэсіроўшчыкі займаюцца «выхаваннем» на вачах у публікі. Камусьці выдзіраюць кіпцюры, камусьці сточваюць іклы. Кормяць таксама пагана. У прынцыпе, адміністрацыі балагана пляваць на насельнікаў, як і на ўзровень шоў. Насельнікі могуць ісці куды заўгодна – хоць у іншы балаган (але навошта?), хоць у іншы цырк або заапарк (але ці возьмуць?), хоць на трыбуны, але там неяк няўтульна і страшна.
Што да праграмы, то ў асноўным яна складаецца з пацешных баёў. Частка колішніх заапаркавых прыгажуноў разбеглася, а тыя, што засталіся, без імпэту тузаюцца, каб пабавіць рэшткі адданай публікі, але перш за ўсё – каб у клетку насыпалі хоць якога корму. У прынцыпе, гледачам таксама ўжо ўсё роўна, хто б’ецца – або мышы, або пеўні (спадзяюся, Саша Івулін зразумее мяне правільна), або яшчэ якая худая аблезлая істота. На трыбунах засталіся толькі самые адданыя фанаты.
Адміністрацыю ў шоу хвалюе толькі адно – каб на звярах, якія ўсё ж застаюцца ў балагане, стаяла таўро. Абавязкова чырвона-зялёнага колеру. Працэс кляймення падаюць нават як больш значнае відовішча, чым спаборніцтва ў манежы. Кляймяць, у першую чаргу, тых, хто некалі асмеліўся падаць голас – цяўкнуць або рыкнуць, няхай і не вельмі гучна ды рашуча.
Як адчуваць сябе насельнікі балагану? Лічаць яны сябе звярамі або ўжо скацінай? Пытанні складаныя, але, мне здаецца, унутры пэўная рэфлексія ідзе. Усё ж такі нават у заапарку пачулі боль беларусаў у 2020 годзе. А як жа тады не адчуць боль ад уласнага прыніжэння?
З кляймом цяжка захоўваць ілюзію свабоды, але і свабода можа пужаць мацней за балаган, калі з маленства толькі і рыхтаваўся да таго, каб быць яго ўдзельнікам.
