ЗША і Англія адкаталі сумныя нулі. У 1950-м усё было весялей – перамога Штатаў стала адным з галоўных апсетаў у гісторыі ЧС
За амерыканцаў гулялі настаўнік, паштальён і кіроўца катафалка.
25 лістапада зборныя Англіі і ЗША згулялі маркотную нулявую нічыю ў матчы другога тура групы B на ЧС-2022. У гісторыі гэтага супрацьстаяння былі значна больш цікавыя матчы, аб якіх варта ведаць больш, чым аб сённяшнім. 72 гады таму амерыканцы стварылі адзін з самых легендарных апсетаў у гісторыі чэмпіянатаў свету, абыграўшы зборную Англіі. Калі коратка, то гульню можна апісаць адным фактам: каэфіцыент на ЗША быў 500.
Але ўсё ж раім вам дачытаць да канца - гэтая гісторыя атрымала экранізацыю відавочна не за банальны сцэнар.
Амерыканцы да гульні атрымалі толькі 5 перамог за 20 гадоў і прапускалі ў сярэднім 5 галоў за матч
ЧС-1950 быў першым пасляваенным для сусветнага футбола і першым у гісторыі зборнай Англіі. Так, нягледзячы на тое, што турнір існаваў на той момант ужо 20 гадоў, англічане байкатавалі папярэднія тры турніры. Але ў другой палове 1940-х канфлікт з ФІФА быў дазволены, таму Англія прыняла ўдзел у хаатычным адборы і выйшла ў фінальную частку. Каманда «трох львоў» была адным з галоўных фаварытаў турніру. У рамках падрыхтоўкі да ЧС яны перамаглі партугальцаў і бельгійцаў у таварыскіх матчах, забіўшы ў двух гульнях 9 галоў. Ды і наогул за апошнія пяць гадоў толькі 4 разы прайгралі, выйграўшы пры гэтым 23 паядынка.
У ЗША сітуацыя была супрацьлеглай. Да ЧС яны падыходзілі толькі з пяццю перамогамі за 20 гадоў. Пры гэтым пацярпелі 13 паражэнняў, у якіх сумарна прапусцілі 70 галоў (у сярэднім па 5 за матч). Пра ўзровень амерыканскай зборнай кажа і той факт, што для большасці гульцоў футбол быў толькі хобі ці падпрацоўкай. Школьны настаўнік, вадзіцель катафалка, пасудамыйшчык і паштальён – толькі частка з прафесій прадстаўнікоў іх каманды, якія паехалі на чэмпіянат. А форвард Бэні Маклафлін прайшоў з камандай адбор, але не змог паляцець у Бразілію – на працы адмовілі ў адпачынку. І яшчэ адзін факт – на ЧС зборная ЗША кваліфікавалася, атрымаўшы адну перамогу і адну нічыю ў адборы, прапусціўшы пры гэтым аж 15 мячоў. З іх групы з Мексікай і Кубай пуцёўку на фінальны турнір атрымлівалі дзве каманды. Кубінцы апынуліся яшчэ горш.
Брамнік ЗША тварыў цуды, трэнер амерыканцаў не верыў у сваіх падапечных Цяпер разумееце, з якім настроем каманды падыходзілі да вочнай сустрэчы? Дарэчы, перад ЧС амерыканцы паспелі правесці толькі адну трэніроўку. Потым адразу быў паядынак з Іспаніяй, у якім еўрапейцы былі мацнейшыя – 3:1. Англічане ж у першым туры ўпэўнена абыгралі Чылі 2:0, нават без Стэнлі Мэцьюза – аднаго з лепшых гульцоў свету на той момант. Трэнер англічан Уолтар Уінтэрботам вырашыў не мяняць пераможны склад, таму Стэнлі не выйшаў і на гульню з амерыканцамі. А дарма.
Ужо да 12-й хвіліне на рахунку англічан было два траплення ў штангу, адзін удар вышэй і тры сейва ад кіпера амерыканцаў Фрэнка Борг (ён, дарэчы, і быў тым кіроўцам катафалка). Свой першы ўдар у бок варот зборная ЗША здолела нанесці толькі ў сярэдзіне першага тайма. Англічане адказалі на гэта некалькімі вострымі контратакамі, але ні адна з іх не стала выніковай. У адрозненне рэдкай контратакі ЗША. На 37-й хвіліне паўабаронца Волтэн Бар прабіў з-за межаў штрафной, брамнік англічан Берт Уільямс кінуўся адбіваць у адзін кут, але на шляху мяча апынуўся форвард Джо Гацьенс, які ў раёне кропкі для выканання пенальці змяніў траекторыю палёту мяча. 1:0! А большасць фотакарэспандэнтаў размясціліся за варотамі зборнай ЗША - думалі, што менавіта там будуць выніковыя кадры.
Джо Гацьенс
У другім тайме англічане працягвалі вісець на варотах амерыканцаў, але Фрэнк Борг працягваў тварыць цуды. Хоць варта сказаць, што і амерыканцы мелі выдатныя моманты ў контратаках. Напрыклад, у канцоўцы лік мог быць падвоены, але Альфаў Рэмзі выратаваў пасля ўдару па пустых варотах. Фінальны свісток - шок! Гульцы зборнай ЗША, напэўна, хацелі б убачыць твары рэдактараў газеты Daily Express у момант, калі тыя даведаліся кошт паядынку. Перад гульнёй журналісты выдання напышліва напісалі, што зборнай Англіі дастаткова было б забіць толькі тры галы на старце – каб моцна не зневажаць саперніка. Хоць нават трэнер амерыканцаў не вельмі верыў у падапечных. Перад гульнёй ён прама заяўляў: «У нас няма шанцаў» і параўнаў сваіх гульцоў з авечкамі, якія ідуць на забой. Ён, дарэчы, узначаліў зборную за два тыдні да старту ЧС, а сышоў з яе адразу пасля трэцяга матчу. І ЗША, і Англія ў рэшце рэшт не выйшлі з групы – у апошнім туры амерыканцы атрымалі пяць галоў ад Чылі, а англічане зноў мінімальна саступілі, але цяпер Іспаніі. Той турнір праводзіўся па незвычайнай для сённяшніх схеме - з групы выходзіла толькі адна каманда, якая трапляла ў фінальную групу, дзе чэмпіён і прызёры вызначаліся па кругавой сістэме. Англія хоць і стала другой за кошт забітых і прапушчаных, але перамаглі ў іх квартэце іспанцы.
Паводле легенды, у вынік не паверылі ні журналісты ў ЗША, ні журналісты ў Англіі. Пазней з гэтага матчу знялі фільм з Батлерам Яшчэ больш пацешных гісторый падарылі падзеі пасля матчу. Напрыклад, па адной з легенд, у ЗША спачатку не паверылі ў выніковы рахунак, падумаўшы, што 1:0 – вынік памылкі пры перадачы паведамлення па тэлетайп. У краіне настолькі недаацэньвалі сваю нацыянальную каманду толькі адзін журналіст адправіўся ў Бразілію. Гэта быў Дэнт МакСкімінг з выдання St. Louis Post-Dispatch -яго справаздача аб матчы быў адзіным" жывым " на ўсе Злучаныя Штаты. Самае цікавае, што на чэмпіянат свету ён адправіўся за свой кошт – кіраўніцтва рэдакцыі адмовілася аплачваць такую камандзіроўку. Іншая легенда распавядае, што ў Англіі таксама не паверылі выніку. Таму спачатку мясцовыя газеты пісалі, што гульня завяршылася з лікам 10:0 або 10:1 – маўляў, дзесьці страцілі нуль або адзінку падчас перадачы выніку з Паўднёвай Амерыкі. Але гэтыя міфы былі выкрытыя. У нейкай ступені футбольную зборную Англіі выратавала зборная па крыкеце - яны ў той жа дзень прайгралі камандзе Вест-Індыі дома, зрушыўшы акцэнт на сябе. Але англічанам усё роўна дасталася. Нядаўна мы расказвалі, як зборная Бразіліі адмовілася ад бела-сіняй формы пасля паразы ад Уругвая. Англічане зрабілі тое ж самае пасля няўдачы ў гульні са зборнай адмовіліся ад сіняй формы. Праўда, толькі часова. За некалькі гадоў зноў паспрабавалі гуляць у ёй, але зноў вельмі няўдала.
І яшчэ адзін цікавы момант звязаны з тым, што пастфактум зборная Англіі спрабавала апратэставаць паразу. Справа ў тым, што ў складзе амерыканцаў было тры гульцы, якія не былі грамадзянамі ЗША – Джо Мака, Эд Макілвенні і аўтар адзінага гола Джо Гатьенс. Апошні, напрыклад, да ЧС-1950 згуляў тры матчы за Гаіці – адкуль ён і быў родам (а матчы ў тым чэмпіянаце былі для яго адзінымі за амерыканскую зборную). Аднак у тыя часы, па правілах Федэрацыі футбола Штатаў, гульцам не абавязкова трэба было мець грамадзянства ЗША, дастаткова было мець намер атрымаць яго, каб гуляць за зборную краіны. Гэтым і карысталіся. Разгляд справы доўжыўся некалькі месяцаў, пасля чаго ў снежні таго ж года ФІФА ўстала на бок амерыканцаў. У 2005 годзе быў зняты фільм аб гэтай перамозе зборнай ЗША. Называецца - «Гульня іх жыцця». У галоўных ролях здымаліся такія зоркі як Джэрард Батлер і Уэс Бэнтлі. У фільме знайшлі некалькі ляпаў, сваякі некаторых рэальных персанажаў нават скардзіліся пасля прэм'еры. Але ўсё роўна экранізацыя кажа пра тое, наколькі важным быў і той матч у гісторыі зборнай ЗША.
У другі раз гэтыя каманды згулялі на ЧС у 2010-м.і тады амерыканцы зноў не далі перамагчы Англіі, згуляўшы ўнічыю 1:1.
***
Цікава, што ў заяўцы той зборнай Злучаных Штатаў быў нападаючы Адам Валжанін. Ён - ураджэнец Львова, які да Другой сусветнай гуляў за мясцовую «Пагонь» і быў у маскоўскім «Спартаку». Пасля пачатку вайны пакінуў СССР. Паспрабаваў свае сілы ў англійскай «Блэкпуле» (інфармацыі аб яго гульні за гэты клуб практычна няма), а пасля перабраўся ў ЗША. Там ён пагуляў за «Чыкага» Марунз», «Iглз» і «Чыкага Фэлконз». У 1950-м трапіў у склад амерыканскай зборнай на ЧС. Згуляў у першым матчы супраць Іспаніі, але каманда прайграла 1: 3. У двух іншых гульнях на полі не з'яўляўся. Паядынак супраць іспанцаў быў першым і апошнім для Адама за зборную ЗША. Але гэта не перашкодзіла яму трапіць у Залу славы амерыканскага футбола. Валжанін памёр у Чыкага ва ўзросце 67 гадоў.
