Чытарылі з гульцамі, падкуплялі суддзяў, а цяпер разрываюць на КАН. Экватарыяльная Гвінея – гэта поўны 🤯

Кубак афрыканскіх нацый, які праходзіць у Кот-Д'івуары, здзівіў неверагоднай колькасцю сенсацый ужо на старце. Не выйшлі з груп магутная Гана, зорны Алжыр і моцны Туніс, а Егіпет і гаспадары турніру выжылі нейкім цудам.

Каманда Мо Салаха без самога Салаха (ён прыехаў на КАН, але ўжо там паспеў траўміравацца) пры неверагодным збегу абставінаў стала другой у групе, не выйграўшы ніводнага матчу, тады як івуарыйцы праслізнулі ў 1/8 фіналу з апошняга прахаднога месца для трэціх каманд сваіх квартэтаў. Калі б Замбія не клеіла дурня ў матчы з Танзаніяй і рэалізавала яшчэ хаця б адзін свой момант – ледзь не галоўны перадстартавы фаварыт па версіі букмекераў глядзеў бы плэй-оф з трыбун або экранаў гаджэтаў. Прычым цалкам заслужана: каманда з кучай індывідуальнага таленту ў складзе гуляла ў зусім жудасны дваровы футбол і перад плэй-оф звольніла галоўнага трэнера – дапрацоўваць хатні турнір з прыстаўкай «выконваючы абавязкі» будзе экс-гулец «Нанта» і «Ніцы» Эмерс Фаэ.

Затое здзівілі каманды, ад якіх перад пачаткам КАН ніхто нічога не чакаў. Аднак калі поспехі Намібіі і Маўрытаніі – гэта хутчэй выпадковасць, традыцыйная для любога буйнога турніру нацыянальных зборных (абедзве выйгралі ключавыя для сябе матчы з лікам 1:0, маючы 38 і 25 адсоткаў валодання мячом адпаведна і вытрымаўшы па паўтара дзясятка ўдараў па ўласнай браме), то некаторыя краіны прымушаюць ставіцца да сябе сур'ёзна.

Адна з іх – каманда Экватарыяльнай Гвінеі, якая ў чацвёрты раз ва ўласнай гісторыі гуляе ў фінальнай частцы Кубка ффрыканскіх нацый і ў чацвёрты раз выходзіць у плэй-оф. Але менавіта цяперашні турнір для зборнай паўтарамільённай краіны – ўнікальны. Яна стала першай у групе смерці, не прайграўшы Нігерыі і паламаўшы Кот-Дʼівуар у лабавым матчы за прамую пуцёўку ў 1/8 фіналу, і забіла наогул больш за ўсіх удзельнікаў турніру – дзевяць за тры матчы.

Адкуль усё гэта ўзялося?

Экватарыяльная Гвінея – афрыканскі Катар на мінімалках. Ганарыцца краіне асабліва няма чым, але грошай хапае

Калі вы адкрыеце Google Maps і паспрабуеце адшукаць усе шматкі зямной паверхні, з якой складаецца Экватарыяльная Гвінея – будзеце здзіўлены маштабам. У свой час іспанцы, атрымаўшы ў канцы 18 стагоддзя набор рандомных уладанняў у Заходняй Афрыцы (дэ-факта яны былі абменены на аднаасобнае права партугальцаў каланізаваць будучую Бразілію), адміністрацыйна абʼядналі іх усё ў адну калонію.

Вось і здарылася так, што сталіца цяпер ужо незалежнай дзяржавы Малаба значна бліжэй да Камеруна, чым да мацерыковай частцы Экватарыяльнай Гвінеі, а паміж востравам Біоко, дзе гэтая сталіца знаходзіцца, і востравам Анабон, крайняй паўднёвай кропкай краіны, ляжаць не проста больш за 600 кіламетраў акіяна, але і яшчэ адна дзяржава – Сан-Томе і Прынсэп.

Незалежнасць Экватарыяльная Гвінея здабыла ў 1968-м, але, як і многія іншыя краіны Афрыкі, нікуды з тых часоў не прасунулася. На шчасце, да грамадзянскіх войнаў і міжплемянных войнаў не дайшло, але гэта ў асноўным таму, што кіруючы дыктатар Тэадора Абіянг Нгема Мбасага ўжо даўно выкараніў любыя намёкі на вальнадумства ці палітычную апазіцыю. У 1979 – м ён адхіліў ад улады ўласнага дзядзьку шляхам ваеннага перавароту (у выніку папярэдніка, вядома ж, пакаралі смерцю) і з тых часоў нязменна кіруе краінай-ва ўсім свеце толькі прэзідэнт Камеруна, 90-гадовы Поль Бія, узначальвае ўласную дзяржаву даўжэй Мбасага, калі не лічыць манархаў.

Дыктатара, цалкам магчыма, даўно б ужо ліквідавалі, калі б іспанцы, самі пра гэта не здагадваючыся, не пакінулі Экватарыяльнай Гвінеі круты падарунак – той самы паўднёвы востраў Анабон, які дазваляе краіне ўсталёўваць выключнае права карыстання вялізнымі прасторамі акіяна і шэльфа. Гадоў 30 таму амерыканскія і брытанскія кампаніі выявілі на гэтых прасторах значныя радовішчы нафты – дастатковыя для таго, каб Экватарыяльная Гвінея стала адной з самых багатых краін Афрыкі ў пераліку ВУП на душу насельніцтва. З тых дзяржаў, якія не з'яўляюцца афшорнымі зонамі, больш гэтая лічба толькі ў багатых нафтай Лівіі з Габонам і Батсваны, краіны з цалкам унікальнымі прыроднымі рэсурсамі, дзе здабываюць наогул усё што заўгодна – ад вугалю да золата і брыльянтаў (гэта, дарэчы, зусім не азначае, што звычайныя людзі ў гэтых краінах жывуць добра, хутчэй наадварот, аднак у бюджэце грошы ёсць).

А яшчэ іспанцы пакінулі Экватарыяльнай Гвінеі ўласную мову ў якасці адной з дзяржаўных – і ў кантэксце футбольнай зборнай гэта таксама вельмі важны момант.

Сямʼя дыктатара зацікавілася футболам ужо ў 21 стагоддзі. Спрабавала купляць гульцоў для зборнай – і перамогі на хатнім КАН

Зʼяўленне грошай ад экспарту нафты лагічна прывяло сямʼю Мбасага да жадання неяк засвяціцца хоць бы на афрыканскім узроўні – і адзін з сыноў прэзідэнта падказаў футбольнае кірунак. Ужо ў 2010-х паўтарамільённая краіна двойчы прымала Кубак Афрыканскіх Нацый: у 2012-м разам з суседнім Габонам, а праз тры гады ўжо самастойна (але тут трэба адзначыць, што ў другім выпадку Экватарыяльная Гвінея стала выратавальным варыянтам пасля адмовы Марока ад арганізацыі турніру), і гэта былі яе дэбютныя трапленні ў фінальную частку.

КАН у 2015-м стаў для гвінейцаў прарыўным – яны дайшлі да паўфіналу і ў выніку занялі на кантынентальным першынстве чацвёртае месца (гэта пакуль найлепшы вынік у гісторыі зборнай). Аднак без вялікага скандалу не абышлося. Наўрад ці вы пра гэта чулі, але дзевяць гадоў таму зборную Туніса абакралі не менш нахабна, чым італьянцаў і іспанцаў на сумна вядомым сваім судзействам ЧС-2002 – рэферы з Маўрыкія з неапісальным імем Раджіндрапарнад Сеічорн прыдумаў для Экватарыяльнай Гвінеі выратавальны пенальці ў кампенсаваная да другога тайма час і наогул усяляк цягнуў гаспадароў да перамогі. Гэта яму ўдалося – ў выніку ўсё завяршылася для арбітра працяглай дыскваліфікацыяй ад CAF (паводле афіцыйнай версіі, за тое, што не справіўся з кантролем паводзін гульцоў на полі, а мы ўсе ўсё разумеем), аднак сумнеўна, каб сямʼя Мбасага не кампенсавала Сеічорну гэтыя маленькія нязручнасці, якія прывялі да завяршэння яго міжнароднай карʼеры.

Вы наўрад ці здзівіцеся, калі даведаецеся, што гэты скандал быў далёка не першым, якія ўзніклі вакол футбола Экватарыяльнай Гвінеі – яе рэгулярна абвінавачвалі ў, фактычна, набыцці гульцоў з Бразіліі і іншых краін Афрыкі для нацыянальнай каманды (ім абяцалі салідныя ганарары за кожны згуляны афіцыйны матч), падробцы дакументаў і наогул усім, што супярэчыць базавым прынцыпам футбола зборных. Спачатку на ўзроўні чутак, затым рушылі ўслед публікацыі ў прэсе і публічная крытыка з боку трэнераў каманд-саперніц, але на працягу многіх гадоў ніхто не браўся за гэтую справу сур'ёзна. Цярпенне лопнула ў маўрытанцаў – прайграўшы гвінейцам на ранняй стадыі адбору да КАН-2015, яны падалі афіцыйную скаргу ў CAF, запусціўшы нарэшце афіцыйнае расследаванне. Доказаў знайшлося дастаткова – і для таго, каб назаўсёды адхіліць некалькіх гульцоў ад выступаў за зборную Экватарыяльнай Гвінеі, і для таго, каб зняць каманду з кваліфікацыі.

Атрымалася досыць смешна, улічваючы, што ў выніку Экватарыяльная Гвінея атрымала права правесці той КАН, з адбора якога яе дыскваліфікавалі за кучу брудных маніпуляцый. Але гвінейцы зрабілі свае высновы, адмовіўшыся ад ідэі спехам збіраць нацыянальную каманду з футбалістаў любога паходжання, гатовых гуляць за краіну за грошы. І пачалі працаваць у доўгую, як і іншыя маленькія афрыканскія краіны – шукаючы гульцоў з уласнымі каранямі ў больш развітых у спартыўным плане дзяржавах. Гэты шлях лагічна прывёў мясцовых функцыянераў у былую метраполію – Іспанію.

18 з 27 гульцоў зборнай у заяўцы на КАН – выхаванцы іспанскіх клубаў. Некаторыя нават былі ў акадэміях топаў – «Рэала» і «Барселоны»

Першым скаўцкім поспехам Экватарыяльнай Гвінеі стаў галоўны ветэран, лідар і капітан каманды – 34-гадовы форвард Эміліё Нсуэ. Яго запрасілі ў афрыканскую зборную яшчэ ў 2012-м, перад дэбютным кубкам афрыканскіх нацый, але тады выхаванец «Мальёркі» гвінейцам адмовіў: ён шмат гуляў і часам забіваў за родны клуб у Ла Лізе, пастаянна выклікаўся ў іспанскія маладзёжкі (прайшоў усё, ад U-16 да U-21) і бачыў сябе ў будучыні толькі ў майцы «чырвонай фурыі». Перадумаць прымусілі трэнеры – Луіс Мілья пракаціў Нсуэ з выклікам на Алімпіяду ў Лондане, дзе Іспанія гучна правалілася (адно ачко, апошняе месца ў групе і паразы ад Японіі з Гандурасам), і за год нападнік дэбютаваў за Экватарыяльную Гвінею. Цяпер ён зʼяўляецца найлепшым бамбардзірам у гісторыі зборнай – у яго 22 галы ў 43 матчах, прычым толькі чатыры з іх былі забітыя ў таварняках.

Траекторыя апынулася дакладнай – і з 27 футбалістаў, якія трапілі ў заяўку зборнай Экватарыяльнай Гвінеі на бягучы Кубак Афрыканскіх Нацый, 18 з'яўляюцца выхаванцамі рознага калібра іспанскіх клубаў. Ёсць сярод іх і цалкам шараговыя каманды з ніжэйшых дывізіёнаў, чые назвы вам наўрад ці нешта скажуць, але ёсць і сапраўдныя топы. Ключавы гулец цэнтра поля Хасэ Мачын (у яго тры асісты ў трох матчах КАН – больш за ўсё на турніры) правёў чатыры гады ў акадэміі «Барселоны». Левы паўабаронца Хасэтэ Міранда дэбютаваў у дарослым футболе ў «Хетафе», але пачынаў з кантэры «Рэала». Пабла Ганета і Эстэбана Абіянга выхаваў «Бетыс», Яніка Буйла – «Сарагоса», Ібан Сальвадор гуляў за маладзёжку «Валенсіі» – гэта значыць, амаль уся іспанская футбольная геаграфія.

Вядома, зорак ці проста прыкметных гульцоў ганаровых ліг у гвінейцаў няма: цэнтральны абаронца Саўль Кока гуляе за пачаткоўца Ла Лігі «Лас-Пальмас», «васьмёрка» зборнай Мачын – гулец ратацыі серадняка Серыі А «Монцы», яшчэ адзін прадстаўнік лініі абароны, Карлас Акапо, быў асноўным у «Сан-Хасэ Эртквейкс» з МЛС у папярэднім сезоне, і на гэтым фактычна ўсё. Але для таго, каб быць канкурэнтнымі на ўзроўні КАН, гэтага хапае – далёка не ўсе ўдзельнікі турніру могуць пахваліцца амаль двума дзясяткамі футбалістаў, якія выйшлі са школ клубаў аднаго з топавых еўрапейскіх чэмпіянатаў.

Больш за тое, нават галоўны трэнер гвінейцаў Хуан Міча зʼяўляецца прадуктам іспанскага футбола. На стыку тысячагоддзяў ён і сам трохі пагуляў за зборную Экватарыяльнай Гвінеі, а пасля таго, як скончыў са спортам, пасяліўся ў Мадрыдзе і пачаў трэнерскую карʼеру ў «Фуэнлабрадзе». Клубе, па вялікім рахунку, заштатным (тры сезоны ў Сегундзе на мяжы 2010-х і 2020-х – яго гістарычны пік), але ўсё ж сталічным – там Міча і пазнаёміўся з аргенцінцам Эстэбанам Бекерам, які, атрымаўшы прызначэнне галоўным трэнерам жаночай каманды Экватарыяльнай Гвінеі, угаварыў свайго былога памочніка вярнуцца на радзіму.

У футбольнай пірамідзе гвінейцаў Міча кім толькі не быў – дапамагаў Бекеру, самастойна трэніраваў мужчынскія і жаночыя маладзёжкі (у жаночым футболе Экватарыяльную Гвінею, дарэчы, таксама дыскваліфікавалі за падстаўных гульцоў – іх знайшлі аж дзесяць у адборы на Алімпіяду-2016), скаўціў футбалістаў і нават працаваў з клубамі. Зборную яму даверылі ў 2020-м – спачатку як выканаўцу абавязкаў, але пасля 48-гадовы цяпер спецыяліст атрымаў паўнавартасны кантракт.

Галоўныя козыры Экватарыяльнай Гвінеі – круты галкіпер і лятальны страйкер. Але каманда добра збалансавана

Пад кіраўніцтвам Мічы гвінейцы не прайграюць у афіцыйных паядынках ужо паўтара года, з верасня 2022-га, калі саступілі камерунцам з лікам 0:2. Бяспройгрышная серыя каманды напярэдадні старту плэй-оф КАН складае 13 сустрэч – так, усе яны былі згуляныя з супернікамі з Афрыкі, але некаторыя былі цалкам прыстойнага ўзроўню (перамогі над Тунісам і Кот-Д'івуарам, нічыі з Нігерыяй і Буркіна-Фасо), і, што яшчэ больш паказальна, з дзевяці матчаў у рамках буйных турніраў (кваліфікацыі плюс фінальныя часткі) Экватарыяльная Гвінея выйграла сем. Для афрыканскіх зборных, дзе трэнераў звальняюць па два-тры разы на год вось проста таму, што камусьці так хацелася, а гульцы ўвесь час з кімсьці канфліктуюць – ці то паміж сабой, ці то са штабам, ці то з федэрацыяй, – гэта зусім ужо выключная стабільнасць, уласцівая толькі топам накшталт Сенегала, Егіпта або Марока.

Пачынаецца яна з двух вельмі простых на першы погляд, але праблемных для большасці каманд Афрыкі рэчаў. Па – першае, у Экватарыяльнай Гвінеі трывала і надзейна зачынена брамавая пазіцыя (калі вы думаеце, што слабенькія афрыканскія галкіперы-гэта стэрэатып, проста нагадаю, што зборная Ганы з кучай прадстаўнікоў топ-чэмпіянатаў уключаючы АПЛ вылецела з КАН таму, што яе галкіпер Рычард Афоры на 90+3-й пацешна прывёз сабе кутні, з якога Мазамбік забіў нічыйны мяч, а Андрэ Анана прапусціў тры ад Сенегала з трох удараў у створ).

22-гадовы Хесус Авонапакуль сядзіць пад куды больш дасведчаным Антоніа Сіверай у зноў-такі іспанскам «Алавесе», але ў зборнай ён ужо чацвёрты год як асноўны. Вядома, часам памыляецца на выхадах, але ў цэлым праводзіць вельмі ўпэўнена турнір – кіруе абаронай, робіць класныя сейвы і не пускае лішняга ў невідавочных сітуацыях. На яго дакладна можна спадзявацца.

Па-другое, Зборная Экватарыяльнай Гвінеі бліскуча рэалізоўвае ўласныя галявыя моманты – для таго, каб забіць дзевяць мячоў у групе КАН (гэта больш за ўсё сярод усіх удзельнікаў турніру, у другога Сенегала – восем, у Каба-Вэрдэ – сем), гвінейцам спатрэбілася 14 удараў у створ варот. Адзін з гэтых мячоў, стрэл Ганета са штрафнога ў гульні з Кот-Д'івуарам – міні-шэдэўр, на паўтор якога на Кубку афрыканскіх нацый разлічваць, напэўна, не варта. Усе астатнія прыйшлі альбо з контратак (моцны бок каманды Мічы, што можа дазволіць сабе аддаць ініцыятыву і гуляць другім нумарам), альбо дзякуючы індывідуальнаму майстэрству Нсуэ – які ўзначальвае бамбардзірскія гонкі КАН з пяццю галамі, аформіўшы хет-трык супраць Гвінеі-Бісаў і дубль у вароты івуарыйцаў.

Капітану гвінейцаў ужо не хапае хуткасці, але ён ад гэтага зусім не пакутуе. У Нсуэ ёсць два рэжыму – ён альбо выкарыстоўваецца ў якасці слупа (выйграе барацьбу за мяч, усталёўвае кантроль і раздае партнёрам), альбо працуе на мяжы афсайду, спрабуючы адкрыцца падразрэзныя перадачы Мачына і Ганета. Калі яны пройдуць, гэта фініш – за сваю працяглую клубную карʼеру Эміліё пагуляў на самых розных пазіцыях і быў нават флангавым абаронцам, але ён пакуль што самая эфектыўная дзявятка КАН з велізарным запасам. Калі так будзе працягвацца і ў далейшым, у Экватарыяльнай Гвінеі будуць цалкам прыстойныя шанцы дайсці да топ-чацвёркі: перамога ў групе забяспечыла даволі камфортную сетку плэй-оф з Гвінеяй у 1/8-й (28 студзеня) і пераможцам пары Егіпет (яшчэ дакладна без Салаха, які не адновіцца раней фіналу) – Дэмакратычная Рэспубліка Конга (таксама выйшлі з групы без адзінай перамогі, не забіўшы танзанійцам) у чвэрцьфінале.

Калі не атрымаецца – не праблема, таму што на гарызонце ёсць цалкам рэальная магчымасць прабіцца на чэмпіянат свету 2026 года, на які Афрыка мае аж дзевяць прамых пуцёвак (плюс адзін слот у Iнтэркантынентальным плэй-оф). Адбор у зоне CAF ужо стартаваў, Экватарыяльная Гвінея адкрыла яго дзвюма перамогамі (абедзве – з лікам 1:0, абодва мячы – за аўтарствам Нсуэ), і дзеліць лідарства ў групе з Тунісам – адзіным сапраўды сурʼёзным канкурэнтам. Астатнія, каманды Ліберыі, Намібіі, Малаві і Сан-Томе і Прынсэп, Гвінеі банальна пераважаюць у класе – гэта, безумоўна, яшчэ не гарантуе патрэбнай колькасці ачкоў, але шанцы больш чым працоўныя.

Паўнавартасным топам свайго кантынента Экватарыяльная Гвінея, напэўна, ніколі не стане –пул яе гульцоў несупастаўны з тым, што маюць тыя-ж нігерыйцы, сенегальцы, ганцы або камерунцы, ды і знаходзіць кожны год новых Нсуэ або мачынаў у іспанскіх акадэміях атрымаецца наўрад ці. Аднак выціснуць максімум з вельмі моцнага па стандартах краіны пакалення, як гэта ў свой час зрабілі таголезцы (трапленне на ЧС-2006) або замбійцы (перамога на КАН-2012) больш чым рэальна – для дзяржавы без вялікай футбольнай гісторыі розніцу могуць зрабіць толькі некалькі ўдалых матчаў.

Фота: IMAGO/Ebenezer Amoako, Ricardo Larreina/Keystone Press Agency, Li Jing/ZUMAPRESS.com, Panoramic/ZUMAPRESS.com, IMAGO/www.imago-images.de/Globallookpress.com, Ebenezer Amoako/Globallookpress.com, CAF / Twitter, BBC