Памёр форвард-напарнік Малафеева па мінскім «Дынама», што ўзяло бронзу Саюза ў 1963-м: шмат забіваў, скончыў праз сэрца, лічыў Глеба дзьмутай фігурай

27 студзеня на 86-м годзе памёр легендарны нападаючы Міхаіл Мустыгін - адзін з тых мінскіх дынамаўцаў, хто ў чэмпіянаце СССР-1963 узяў бронзавыя медалі. Футбольную кар'еру ён мог і не распачаць, як мог і не прыехаць у Беларусь. Скончыў адразу пасля 30 праз з'яўленне апаратаў ЭКГ, хоць заўзятары любілі яго больш за Малафеева-напарніка, трэніраваў Пунтуса і Крывушэнку, не лічыў Глеба выбітным футбалістам.

Кар'ера футбаліста магла і не пачацца праз праблемы са здароўем

Нарадзіўся Міхаіл Мустыгін 12 кастрычніка 1937 года ў падмаскоўнай Каломне - там жа сям'ю будучага футбаліста заспела вайна. На шчасце, сам горад ваенныя дзеянні не закранулі. Бацька, які да 1941-га рабіў паравозы, быў пераведзены ў Кіраў, дзе ўжо будаваў танкі. У ваенныя гады сям'я ратавалася ад голаду бульбай, якую вырошчвала ў сябе на агародзе.

Міхаіл з самага дзяцінства пачаў гуляць у футбол у двары, аднак багатай на падзеі кар'еры магло і не здарыцца: у чацвёртым класе хлопчыку дыягнаставалі парок сэрца. Незадоўга да гэтага аналагічную праблему выявілі ў старэйшага брата - той са спортам завязаў, а вось Мустыгін-малодшы на свой страх і рызыку гуляць працягнуў.

Пераехаў у Мінск пасля таго, як не змог замацавацца ў ЦСКА

У кар'еры Мустыгіна-футбаліста было ўсяго тры клубы: каломненскі "Авангард", маскоўскі ЦСКА і мінскае "Дынама". У ЦСКА нападаючы патрапіў, як і шмат хто ў тыя часы, праз войска, куды яго забралі ў 20-летнім узросце. Аднак замацавацца і стаць асноўным у Маскве за два гады не атрымалася - часцей даводзілася выступаць за дублюючы склад. Перад сезонам-1961 пераехаць у Мінск прапанаваў услаўлены трэнер Аляксандр Сявідаў - форвард адказаў згодай, не жадаючы заставацца ў Маскве рэзервістам.

Па выніку за некалькі сезонаў мінскі клуб з аўтсайдэра чэмпіянату СССР ператварыўся ў прэтэндэнта на медалі: у 1963-м каманда ўзяла бронзу, саступіўшы толькі маскоўскім "Дынама" і "Спартаку". За год жа да гэтага Мустыгін з 17 галамі ў 26 матчах стаў найлепшым бамбардзірам лігі. Сваё другое званне найлепшага снайпера чэмпіянату Міхаіл забраў у 1967-м, калі ў 29 паядынках настраляў 19 мячоў (Мінск тады фінішавала чацвёртым з адставаннем у два ачкі ад Тбілісі).

Мустыгін бараніў колеры мінскага «Дынама» з 1961 па 1968 гады, правёў за гэты час 234 матчы і вызначыўся 89 галамі.

Складаў забойны дуэт з Малафеевым - абодва нарадзіліся ў адным горадзе

Перад бронзавым сезонам мінскі клуб папоўніў яшчэ адзін ураджэнец Каломны - 20-гадовы Эдуард Малафееў. Першы матч на перадсезонных зборах будучы трэнер зборнай Беларусі правёў за дубль «бела-блакітных», але ўжо пасля той гульні Мустыгін падышоў да Сявідава з прапановай узяць маладога футбаліста ў аснову - з тых часоў яны правялі не адзін матч у пары: Малафееў дзейнічаў у адцяжцы, Мустыгін жа гуляў на вастрыі атакі. Па сваім функцыянале яны адрозніваліся, але дзякуючы гэтаму выдатна дапаўнялі адзін аднаго: першы гуляў за кошт моцы, другі ўпіраў на тэхніку і хуткасць. За гэта, паводле слоў Мустыгіна, яго крыху больш любілі балельшчыкі сталічнай каманды.

- Гэта быў форвард тараннага тыпу, - успамінаў Уладзімір Курнеў. - Калі Мустыгін любіў, атрымаўшы мяч, накручваць у штрафной, то Малафееў дзейнічаў у сілавой манеры. Абгуляць адзін у адзін - гэта не яго. Прадушыць, расцярушыць, згуляць на апярэджанні - вось гульня Эдуарда.

Былыя партнёры гавораць пра тое, што нападаючыя пастаянна паміж сабой спаборнічалі ў колькасці галоў, але пры гэтым ніхто з іх не цягнуў коўдру на сябе. І падчас, і ўжо пасля кар'еры футбалісты захоўвалі сяброўскія стасункі.

Юрый Пагальнікаў, Мікалай Чаргінец, Эдуард Малафееў і Міхаіл Мустыгін

Характэрна, што землякі ўпершыню пазнаёміліся ўжо ў Мінску, але Малафееў ужо ведаў Мустыгіна завочна, бо ў дзяцінстве хадзіў глядзець матчы "Авангарда" з удзелам будучага партнёра - ЭВМ на пяць гадоў маладзейшы за сябра-аднаклубніка.

Забіваў Яшыну

Засмучаў футбаліст і найлепшага гульца Еўропы-1963 Льва Яшына. Прычым, здаралася гэта ажно тройчы: у 1964-м, 1966-м і 1967-м. Аднак сам Мустыгін у гэтым нічога звышнатуральнага не бачыў, няхай у дзяцінстве і заўзеў за маскоўскае «Дынама» менавіта праз галкіпера.

- Адчуванні пасля мяча ў вароты Яшына? Ніякіх эмоцый. Ён такі ж варатар, як і ўсе, - казаў нападаючы.

Не патрапіў на срэбны ЧЕ праз траўму калена

Перамогшы восенню 1963 года Італію ў 1/8 фіналу (кантынентальны турнір з удзелам 29 каманд тады ладзіўся па сістэме плэй-оф з лета 1962-га па лета 1964-га - у адной краіне праводзілася толькі фінальная частка спаборніцтваў, дзе ўдзельнічалі чатыры краіны), праз пару месяцаў савецкая зборная накіравалася на падрыхтоўку ў Мексіку, дзе праводзіла матчы з мясцовымі камандамі. У выязным складзе быў і Мустыгін - па запэўненнях відавочцаў, ён забіў у тым турнэ самы прыгожы гол.

- Мексіканцы горача заўзеюць за сваю каманду. Выйграючы 1:0, яны былі ўпэўненыя ў перамозе і адзначалі яе гучным скандаваннем «Раз! Два! Тры! - Мексіка: Ра-ра-ра!!!» Але Міхаіл Мустыгін перавёў іх захапленні на сябе. Ён забіў рэдкі па прыгажосці гол. З касмічнай хуткасцю, прама-ткі метэорам, прамчаўся ад цэнтра поля з мячом у нагах, абвёўшы пецярых супернікаў, і моцным ударам паслаў яго ў сетку міма брамніка, які выбег, - успамінаў у сваёй кнізе Андрэй Старасцін.

Але на фінальны турнір, які праходзіў у Іспаніі, нападаючы так і не патрапіў: незадоўга да гэтага атрымаў траўму калена і не стаў яе замоўчваць перад галоўным трэнерам зборнай Канстанцінам Бескавым. Савецкая каманда ў "фінале чатырох" спачатку абгуляла Данію (3:0), але ў фінале саступіла гаспадарам (1:2) і ўзяла срэбныя медалі.

Пазней у зборнай не ўдалося замацавацца праз праблемы з сэрцам.

- Раней не было такога прыбора. Таму і гуляў. А потым, на злосць мне, з'явіўся :). Ну, і Бескаў кажа: «Міша, у цябе ЭКГ дрэнны. Гуляй ты лепей у Мінску», – распавядаў сам Мустыгін. У 1967-м прыбор з'явіўся і ў Мінску, пасля чаго пачаліся ў гульца праблемы і з допускам да матчаў за «Дынама» – за афіцыйным дазволам даводзілася ездзіць да маскоўскіх лекараў. Менавіта з гэтай прычыны ўзнагароды найлепшага бамбардзіра чэмпіянату-1967 магло і не быць.

Першы трэнер Пунтуса, Гурыновіча і Крывушэнкі

Кар'еру футбаліста Мустыгін скончыў пасля сезона-1968, калі яму яшчэ не споўнілася і 32 гадоў. Форвард застаўся ў футболе, пачаўшы працаваць з дзецьмі ў мінскай СДзЮШАР №5. Сярод выхаванцаў - некалькі гучных імёнаў: у камандзе 1960 года нараджэння ў трэнера займаліся Юрый Пунтус і Ігар Гурыновіч, а ў камандзе 1964-га - Ігар Крывушэнка.

Таксама да сыходу на пенсію спецыяліст некалькі гадоў прапрацаваў з дзецьмі ў сталічнай школе "Матор".

У структуры "Дынама" працуюць сын і ўнук

Сваё жыццё з футболам звязалі сын і ўнук Міхаіла Міхайлавіча, праўда, збудаваць гульнявую кар'еру яны не здолелі, але абодва працуюць у структуры мінскага "Дынама". Сын, поўны цёзка бацькі, нейкі час узначальваў дублюючы склад мінчан, зараз жа тандэм Мустыгіных трэніруе дзяцей 2007 года нараджэння ў дынамаўскай школе.

Пры гэтым сам Мустыгін-старэйшы ў "Дынама" так і не папрацаваў, казаў, што была крыўда на клуб, але з чым яна была звязаная, не ўдакладняў.

Перанёс інсульт падчас дня нараджэння

Ужо на пенсіі, у 2017 годзе, Мустыгін перанёс інсульт. Прычым здарылася гэта наўпрост у дзень яго нараджэння.

- Не хацеў казаць, але я год таму інсульт перанёс. На ўласным дні нараджэння танчыў, скакаў, усё нармальна было. А потым - раз... Ні з поля ні з бору, я нават не зразумеў нічога. Добра, жонка тут жа выклікала хуткую. У бальніцы тыдзень усяго праляжаў. Мусіць, інсульт не самы сур'ёзны быў. Я ў гэтым не вельмі разбіраюся, - успамінаў пазней трэнер.

Аднавіцца, паводле яго ж слоў, дапамагло свежае паветра: пасля выхаду на пенсію Мустыгін пераехаў у вёску Малінаўка каля Бараўлян, дзе другі раз ажаніўся. Былы нападаючы расказваў, што з-за першай жонкі не змог нічога назапасіць за час сваёй кар'еры, хоць атрымліваў у савецкія часы па 500 рублёў на месяц.

- Праз жонку ўсё. Да гэтага часу не разумею, куды яна падзела грошы. Маментальна траціла. Таму і развёўся. З Марыяй на пенсіі назапасіў больш, чым за гады футбольнай кар'еры, - дзяліўся Мустыгін.

Не лічыць Глеба найлепшым гульцом у гісторыі Беларусі

У некалькіх сваіх інтэрв'ю згадваў Мустыгін аднаго з найлепшых футбалістаў у гісторыі Беларусі Аляксандра Глеба. Сам Мустыгін паўабаронцу не ставіў вышэй за ўсіх, больш вылучаючы яшчэ аднаго былога дынамаўца Аляксандра Пракапенку (з ім ён на полі не перасякаўся). Лічыў таго на галаву мацнейшым за экс-гульца «Арсенала» і «Барселоны».

- Глеб майстар перадачы рабіць. Так, таксама тэхнічны, нават вельмі. Але ад яго няма пагрозы чужым варотам. А Саша Пракапенка ў іншыя сезоны больш нападаючых забіваў. У чэмпіянатах Саюза за "Дынама" пад 100 галоў. Лічба? - сказаў Мустыгін.

Былі і куды больш рэзкія выказванні.

- Глеб? Лічу, што яго постаць моцна перабольшаная і разадзьмутая ў сродках масавай інфармацыі. Так, гулец таленавіты, але за апошнія пяць гадоў ён не зрабіў нічога для сур'ёзнага прагрэсу беларускага футбола. Глеб паказаў сябе ва ўсёй красе толькі ў нядаўніх матчах Лігі чэмпіёнаў, і ўсё. Дзе ён быў усе гэтыя гады, калі патрэбны быў зборнай у сваёй найлепшай форме? - цікавіўся бронзавы прызёр чэмпіянату СССР.