Зборная Ірана на ЧС моцна падтрымала свой народ, які катуюць за пратэсты. Белфубол пасля выбараў таксама меў момант ісціны – там было татальнае маўчанне
У Іране караюць смерцю, у Беларусі пазбаўляюць заробкаў.
У дыктатур хапае характэрных рыс - насаджэнне культу асобы правадыра, фальсіфікацыя выбараў, гвалт сілавікоў і гэтак далей. Адна з іх, якая цудоўна знаёмая і беларусам, – навязаная канцэпцыя «сваёй справы»: маўляў, займацца чалавеку можна толькі тым, што ўваходзіць у яго службовыя абавязкі, і ніяк не дапускаецца разам з гэтым адстойваць нават свае правы, а ўжо тым больш абараняць кагосьці яшчэ. У гэтай канцэпцыі медыкі павінны ратаваць ад каранавіруса і маўчаць аб тым, што сістэма хлусіць аб забяспечанасці бальніц неабходным для барацьбы, шахцёры - здабываць калій, нягледзячы на аварыі на трухлявым абсталяванні, ну а спартоўцы - існаваць выключна вынікамі ў пратаколах, нават калі гэта пратакол з чужога спаборніцтва.
Даўно ўсё так і ў Іране, дзе дыктатура сапраўды ўваходзіць у лік найжорсткіх у свеце - такое не снілася (прынамсі, пакуль) нават Беларусі. Так, у нашай краіне палітвязням даюць драконаўскія тэрміны, але ў Іране незадаволеных не раз каралі смерцю. Аднак за 40 з лішнім гадоў жыцця пад шарыятам у азіяцкай краіне ўсё роўна неаднаразова ўспыхвалі пратэсты - і чарговыя ідуць прама цяпер, ужо два месяцы пасля таго, як "паліцыя маральнасці" затрымала 22-гадовую дзяўчыну за "няправільна пакрытую" галаву і ўжо не выпусціла жывой.
У самыя гарачыя дні футбол Ірана павінен быў спакойна рыхтавацца да хуткага чэмпіянату свету - але ў зборнай знайшліся гульцы, якія адмовіліся маўчаць: Сердар Азмун наўпрост заявіў, што камандзе забаранілі выказвацца, але падтрымаў іранак, некаторыя з гульцоў адзначыліся аднолькавым сімвалічным святкаваннем галоў за клубы, іншыя хоць паставілі жалобныя аватары ў сацсетках. Так, у камандзе не ўсе настроены пратэставаць - большасць гульцоў зборнай перад ЧС наведалі сустрэчу з прэзідэнтам краіны. Але на стартавым матчы супраць Англіі іранцы ўнутры каманды дамовіліся і правялі паказальную акцыю - прамаўчалі падчас гімна краіны, які звычайна спявалі.
Канешне, для беларускіх зборнікаў маўчанне пад дзяржгімн не можа азначаць нічога пратэстнага – яны і ў звычайных умовах спяваюць яго хіба што ў прапагандысцкім сусвеце імя Аляксандра Сачыўкі. Але свой момант ісціны ў футбалістаў таксама быў - хай не топ-турнір, але шанец на яго: 8 кастрычніка, праз тыя ж два месяцы пасля поўнамаштабнага старту беларускіх пратэстаў, каманда паехала ў Грузію гуляць у плэй-оф Лігі нацый, пераможца якога атрымліваў пуцёўку на Еўра.
У той час спіраль рэпрэсій знаходзілася ў стадыі актыўнай раскруткі. Ужо былі прызнаныя 74 палітвязні (у тым ліку члены прэзідыума Каардынацыйнай рады дэмакратычных сіл Марыя Калеснікава, Максім Знак і Ілля Салей), а 242 чалавекі праходзілі па палітычна матываваных крымінальных справах. За верасень каля 2,7 тысячы чалавек пабывалі ў ізалятарах за выхад на мірныя пратэсты, якія жорстка разганялі (супраць бяззбройных выкарыстоўвалі слёзатачывы газ, вадамёты і іншыя спецсродкі). Пры гэтым так і не была заведзеная ніводнай крымінальнай справы ў дачыненні да сілавікоў, якія прымянілі гвалт. Праваабарончы цэнтр "Вясна" адзначаў у цэлым "узмацненне рэпрэсій і далейшае пагаршэнне крызісу правоў чалавека ў краіне".
На той час з гульцоў узроўню зборнай з нагоды рэжыму Лукашэнкі выразна выказаўся толькі Ілля Шкурын - папросту адмовіўся прыязджаць у нацкаманду, пакуль гэты рэжым валодае хоць нейкай уладай, за што АБФФ пазней спрабавала рэпрэсаваць футбаліста. А інтэрв'ю пра падзеі ў Беларусі не пабаяліся даць толькі два чалавекі са зборнай - гулец Мікалай Золатаў (падтрымаў народ, асудзіў дзеянні сілавікоў, але ў магчымасць змены рэжыму не верыў) і трэнер-масажыст Віктар Булат, якога федэрацыя пасля гэтага прыбрала з каманды.
Астатнія трэнеры і гульцы або маўчалі, або рабілі пару пастоў (а то і сторыз - гэта значыць пазіцыю роўна на 24 гадзіны) у сваіх сацсетках, дзе пісалі пра народ, але пазбягалі тэмы выбараў. Для прыкладу можна ўспомніць белы бранзалет Івана Бахара (гэта быў сімвал падтрымкі сумленных выбараў, але Бахар ніяк не каментаваў ні з'яўленне на руцэ аксесуара, ні яго хуткае знікненне, а ўвогуле ўсё можна было прыняць за стандартны нязначны бінт) або пост Станіслава Драгуна, які шукаў падтрымкі ў Расіі і абвясціў аб працягу гульні за зборную "за народ".
4 і 7 верасня зборная правяла матчы супраць Албаніі і Казахстана ў новым сезоне Лігі нацый (з-за кавідных пераносаў ён пачаўся да канца старога). Ніякіх публічных знакаў падтрымкі на гэтых матчах народ не дачакаўся - хіба што ў пары гульцоў на руках былі белыя павязкі, але, зноў жа, яны не былі адрозныя са стандартнымі бінтамі, а футбалісты нічога не тлумачылі.
12 верасня ў белфутболе адбылося нарэшце хоць нейкае дакладнае выказванне – 93 гульцы рознага ўзроўню выступілі супраць гвалту, аднак ні слова не сказалі пра рэжым, а таму сярод ацэнак кшталту «хоць нешта» былі і заўвагі аб слабасці выступу, у прыватнасці, ад створанага незадоўга да таго Свабоднага аб'яднання спартоўцаў, прадстаўнікі якога адкрыта хадзілі на мітынгі.
Нават толькі супраць гвалту выступілі адзінкі футбалістаў зборнай - у заяўках на вераснёўскую ЛН з удзельнікаў відэа значыліся шасцёра: Аляксандр Гутар, Максім Бардачоў, Павел Няхайчык, Станіслаў Драгун, Аляксандр Сачыўка і Андрэй Хачатуран. Па інфармацыі «Трыбуны», аналагічнае асобнае выступленне шэрагу гульцоў зборнай запісвалася, але так і не выйшла. У выніку значна большы эфект зрабіла падзея 23 верасня - галоўны трэнер зборнай Міхаіл Мархель трапіў у кадр на таемным самаабвяшчэнні Лукашэнкі.
Неўзабаве «Трыбуне» стала вядома, што ў шэрагу беларускіх клубаў узнімалі пытанне звальнення гульцоў за ўдзел у відэа супраць гвалту, але пасля перамоваў футбалісты і кіраўнікі прыйшлі да кампрамісу: працоўныя месцы захоўваюцца, пры гэтым гульцы пры любых раскладах маўчаць. Але адмаўляліся выказвацца (нават ананімна) і беларусы-легіянеры - пры спробе даведацца меркаванне аб арышце Алены Леўчанка прагучаў нават прамы аргумент: «Хутка ж матчы зборнай, навошта лішні раз правакаваць? Потым яшчэ могуць быць наступствы».
30 верасня Мархель аб'явіў канчатковы склад на матч з Грузіяй. У ім засталіся гульцы, што выступілі супраць гвалту, за выключэннем аднаго - Станіслаў Драгун нібы быў недаступны праз ковід, аб чым трэнер публічна шкадаваў. Аднак пры гэтым у складзе аказаўся Ігар Стасевіч, з якім Драгун хварэў паралельна і сапраўды гэтак жа не адчуваў сур'ёзных сімптомаў. Больш за тое, у канцы верасня Станіслаў нароўні з Ігарам быў дапушчаны да трэніровак БАТЭ - а ў клубе «Трыбуне» растлумачылі, што з наборам тэстаў УЕФА дапусціла б Драгуна да міжнародных матчаў.
Як у нас атрымалася высветліць, невыклік важнага гульца напярэдадні галоўнага матчу зборнай за шмат гадоў тлумачыўся каранавірусам фармальна, так зручна супала - а на справе босам АБФФ проста моцна не падабаліся выказванні футбаліста, які Леўчанку як раз падтрымаў. «Стасевіч у зборнай, Драгун - не. Абодва былі на каранціне. Першы маўчаў і маўчыць, другі казаў і гаворыць. Зразумела, чаму не выклікалі?» - вельмі ёміста сфармуляваў Мікалай Хадасевіч. Сам Драгун адмовіўся ад каментароў, "каб хлопцы лепш падрыхтаваліся да гульні".
Перад матчам з Грузіяй кіраўнік АБФФ Уладзімір Базанаў заяўляў, што зборная хоча выйграць, «каб у заўзятараў было свята», галоўрэд ішоў да затуплення «Прэсбола» Зміцер Герчыкаў спадзяваўся, што маўклівай камандзе «будуць жадаць поспеху ўсе беларусы», а форвард Мікалай Сігневіч пагаджаўся, што варта спадзявацца на фінал плэй-оф у Беларусі з «поўнымі трыбунамі» Свой вобраз падтрымаў Мархель, які пры адказе на пытанне, ці тэлефанаваў перад матчам Лукашэнка (яму відавочна было не да таго), назваў падобны кантакт "дадатковай матывацыяй".
Зразумелая справа, што такую каманду ў рэальнасці падтрымлівалі далёка не ўсе беларусы. Экс-варатар «Крумкачоў» Яўген Касцюкевіч спытаў: «Ну што, зборнічкі, падтрымаеце Драгуна ці, як звычайна, на рак станеце?».
8 кастрычніка ў Тбілісі ніякай публічнай падтрымкі ад футбалістаў не дачакаліся ні Драгун, ні нехта яшчэ, ні беларускі народ у цэлым – удалося пазбегнуць нават белых стужак на руках, не кажучы ўжо пра акцыі з апладысментамі ці нешта больш відавочнае. Пры пустых з-за квіды трыбунах Грузія лёгка выйграла ў бляклага суперніка, які нават ні разу не ўдарыў у створ.
Пасля матчу Мархель падзякаваў тым, "хто шчыра перажываў", і паабяцаў "зрабіць усё магчымае, каб больш іх радаваць", а неўзабаве заявіў, што ў зборнай нібыта "ўсе хлопцы гуляюць за краіну і за народ".
У Instagram «ЧестнОК» пасля матчу з Грузіяй выйшаў пост, дзе да каманднага фота белзборнай былі дададзены балаклавы сілавікоў. Сачыўка (прасядзеў тады на лаўцы) вырашыў спытаць у сваіх падпісчыкаў, па змаўчанні максімальна лаяльнай аўдыторыі, ці заслужана гэта - і за гадзіну атрымаў большасць адказаў "так", пасля чаго выдаліў апытанку.
Беларускія футбалісты ў 2020-м пабаяліся рызыкнуць, па вялікім рахунку, сваімі заробкамі, якія неўзабаве ўрэзалі (а зараз збіраюцца зрабіць гэта зноў). У Іране, дзе футбалісты змаглі аб'яднацца дзеля публічнай акцыі пратэсту, рызыкі несувымерна вышэйшыя.
У 2018-м чэмпіён краіны па грэка-рымскай барацьбе Навід Афкары выйшаў на пратэсты супраць рэжыму - яго затрымалі і пад катаваннямі выбілі прызнанні ў арганізацыі фармавання супраць уладаў (так, у Беларусі не прыдумлялі нічога новага), пасля чаго прысудзілі да смяротнага пакарання. Спартсмены спрабавалі выратаваць нават перамовамі на ўзроўні МАК, але Ірану даўно не патрэбныя ніякія кантакты са светам - і ў верасні 2020-га Афкары павесілі. У турме ён здолеў зрабіць развітальны аўдыёзапіс і перадаць яго на волю - заяўляў аб сваёй невінаватасці.
Неўзабаве пасля Афкары ў Іране затрымалі і вядомага трэнера па боксе Алі Мутаіры - і таксама пастанавілі забіць, катаваннямі выціснуўшы заяву аб забойстве ў тым жа 2018-м двух сілавікоў. Прыгавор быў выкананы ў пачатку 2021-га.
У 2019-м пратэставаў супраць павышэння коштаў на паліва іранскі баксёр Махамад Вафаеі-Сані. Яго арыштавалі і звыклымі метадамі прымусілі прызнацца ў пашкоджанні адміністрацыйных будынкаў. Смяротны прысуд за гэта яму вынеслі ў пачатку 2022-га, ці выканалі - невядома.
Пры цяперашніх пратэстах, апроч мноства забітых сілавікамі наўпрост, у Іране збіраюцца пакараць смерцю яшчэ як мінімум шэсць чалавек па абвінавачванні ў «вайне супраць Бога», які нібыта дае ўладу іранскаму рэжыму. Некаторыя СМІ напісалі, што ў іх лік асуджаных можа паказальна трапіць і Алі Даеі - легенда іранскага футбола, сусветны рэкардсмен па колькасці галоў за адну зборную да Крышціяну Раналду. Даеі адкрыта падтрымаў пратэстоўцаў і ў канцы кастрычніка за гэта быў затрыманы - але ўсё ж пазней яго адпусцілі. 15 лістапада ён заявіў, што адмовіўся ехаць на ЧС, хоць меў афіцыйнае запрашэнне, - "каб быць на Радзіме і выказаць сваё спачуванне ўсім сем'ям, якія страцілі сваіх блізкіх".
