Больш за ўсё тытулаў у НБА – у сына мінчука: паўстагоддзя ў адным клубе, дзе рабіў суперзорак, пляваў на расавыя забабоны і раз’юшваў супернікаў цыгарай
Легендарны Рэд Ауэрбах.
У беларускім баскетболе ёсць адзін чалавек, які гуляў у наймацнейшай лізе свету - гаворка пра Алену Леўчанку і жаночую НБА. У мужчынскай НБА прадстаўнікі нашай краіны не свяціліся - і, здаецца, не засвецяцца яшчэ доўга.
Пры гэтым на беларускай зямлі - карані самага паспяховага чалавека ў гісторыі гэтай амерыканскай лігі, які пачаў шлях у ёй яшчэ ў сярэдзіне мінулага стагоддзя, быў наватарам і пракручваў проста вар'яцкія камбінацыі. Расказваем падрабязней пра гэту далёка не самую вядомую ў Беларусі асобу.
Арнольд Джэйкаб Ауэрбах нарадзіўся 20 верасня 1917-га і стаў другім дзіцем у сям'і ўладальніка невялікай крамы Хаймана Ауэрбаха. Бацька Арнольда з дзяцінства рос у Мінску, але ў 13 гадоў з сям'ёй пераехаў у Нью-Ёрк, а пазней сустрэў тамака жонку - ураджэнку Амерыкі. У шлюбе з'явілася чатыры дзіцяці - малодшы брат Арнольда Занг пазней стаў газетным партрэтыстам, а сярод іншага намаляваў эмблему для "Бостана".
Арнольд вырас у нью-ёркскім раёне Бруклін - і праз рудыя валасы і порсткі характар з гатоўнасцю лезці ў бойку атрымаў мянушку Рэд (слова адначасова азначае і "руды", і "чырвоны" - устойлівы колер небяспекі). З дзяцінства Рэд захапіўся баскетболам - бацька не надта ўхваляў гэты занятак, але перашкаджаць не стаў. У сваёй школе Ауэрбах дасягаў лакальных поспехаў, але для атрымання стыпендыі ва ўніверсітэце іх не хапіла. Рэд трапіў у бруклінскі каледж, дзе яго заўважыў трэнер з Вашынгтона Біл Рэйнхарт - Ауэрбах па яго запрашэнні пераехаў у сталіцу ЗША і застаўся там на ўсё жыццё (нягледзячы на тое, што працаваў большую яго частку ў іншым горадзе).
У каледжы Джорджа Вашынгтона Рэд стаў адным з найлепшых бамбардзіраў, але стаў схіляцца да трэнерскай працы - а пасля выпуску застаўся працаваць выкладчыкам у каледжы, заадно падзарабляючы настаўнікам фізкультуры ў пары школ. У 1943-м, падчас Другой сусветнай вайны, Ауэрбах патрапіў у ваенна-марскія сілы ЗША і стаў інструктарам па фізпадрыхтоўцы на адной з баз - але неўзабаве Рэйнхарт, які быў галоўным па гэтым кірунку на базе ў Норфалку, дамогся пераводу. У Норфалку з прызваных сабралася моцная баскетбольная каманда - Ауэрбах стаў яе гуляючым трэнерам.
У той час амерыканскі спорт яшчэ зусім не быў грашовай машынай - а ўзровень быў такі, што гульцы ў бейсбол, баскетбол і амерыканскі футбол паспявалі на высокім узроўні займацца некалькімі відамі спорту. Толькі ў 1946-м была створаная папярэдніца НБА - Баскетбольная асацыяцыя Амерыкі (БАА). І тое яе стваральнікі думалі не пра баскетбол, а пра прыбытак - яны валодалі лядовымі арэнамі, якія трэба было чымсьці запаўняць акрамя хакея. Па бізнес-плане ў БАА, кіраўніком якой стаў чалавек з АХЛ, узялі каманды з буйных гарадоў - у тым ліку Вашынгтона, дзе не было нават хакейнага клуба, затое была арэна Майка Юліна, уладальніка завода па вытворчасці лёду.
Ауэрбах з 1944-га зноў жыў у Вашынгтоне - працаваў над рэабілітацыяй салдат у мясцовым ваенным шпіталі, а паралельна па знаёмстве зноў стаў трэнерам. Прычым клуба па амерыканскім футболе - проста «Вашынгтон Рэдскінз» па-за сезонам станавіліся «гастрольнай» баскетбольнай камандай (шоў-матчы такіх калектываў карысталіся папулярнасцю). А іх гульні праходзілі на лядовай арэне Юліна - і калі Рэд даведаўся, што там жа будзе арганізавана пастаянная каманда, то прыйшоў да бізнесмена і прапанаваў прызначыць 28-гадовага сябе галоўным трэнерам за зарплату ў 5 тысяч долараў (застаючыся выкладчыкам, атрымліваў бы 3 тысячы). Юлін, які мала кеміў у баскетболе, уразіўся, пагадзіўся і даручыў Ауэрбаху самому сабраць склад. Тут і спатрэбіліся знаёмствы па Норфалку - і самі гульцы, і іх знаёмыя (аднаго нават перацягнулі з бейсбола).
Пры трансфернай кампаніі Ауэрбах упершыню паказаў менеджарскія здольнасці, якімі пазней праславіцца, - перахапіў у канкурэнтаў гульца, які ехаў да іх цягніком з перасадкай у Вашынгтоне. А як трэнер Рэд аказаўся наватарам - паўнавартасна выкарыстаў «шостага гульца» (так каманда не прасядала пры замене кагосьці з стартавай пяцёркі) і патрабаваў гуляць у хуткія адрывы, гэта значыць цэнтравыя пры падборы павінны былі адразу адкінуць мяч партнёру, а не чакаць пазіцыйнай расстаноўкі, для чаго ў камандзе фактычна з'явілася пазіцыя пойнтфарварда - задаўга да з'яўлення самога тэрміна. Усе гэтыя ідэі Ауэрбах потым моцна разаўе - і за гэта яго назавуць рознымі гучнымі "тытуламі" аж да "бацькі сучаснага баскетбола". А ў «Вашынгтон Кэпітолз» трэнер паказваў самы вялікі працэнт перамог па лізе, але трафеяў не выйграў - у тым ліку і праз судзейства ў адной з вырашальных гульняў, праз час пасля якой аказалася, што рэферы зрабіў стаўку на перамогу супернікаў.
Пасля паразы ў фінале ў 1949-м Ауэрбах пасварыўся з Юлінам і застаўся без працы. Пакуль у міжсезонне стваралася НБА, Рэд спрабаваў сябе ў студэнцкім баскетболе. Праз некалькі тыдняў пасля пачатку сезона Ауэрбах усё ж атрымаў месца ў новай лізе - уладальнік «Трай-Сіці Блэкхокс» Бэн Кёрнер звольніў папярэдняга трэнера, а новаму паабяцаў карт-бланш. Ауэрбах хутка прывёў сваіх гульцоў, але сезон усё роўна выйшаў сярэднім, а пасля яго Кёрнер абмяняў аднаго з улюбёнцаў трэнера і паставіў таго перад фактам. Рэд цярпець не стаў і пакінуў клуб.
Тым часам трэнера шукаў Уолтар Браўн, уладальнік «Бостан Сэлтыкс», які не разумеў, што яшчэ трэба зрабіць, каб каманда перастала боўтацца дзесьці ля дна. Па адной з легенд, на прэс-канферэнцыі, дзе яго пыталі пра новага трэнера, ён спытаў у адказ, каго параілі б рэпарцёры, - і яны назвалі Ауэрбаха. Магчыма, бізнесовец вырашыў і сам, але, у любым выпадку, гэта было выдатнае трапленне.
У 1950-м 33-гадовы Рэд пагадзіўся стаць коучам «Селтыкс» і затрымаўся ў клубе на ўсё астатняе жыццё, больш чым на паўстагоддзя. Некалькі гадоў ён збіраў ідэальны склад - пераконваў гульцоў кінуць бейсбол і амерыканскі футбол, пагаджаўся чакаць тых, каго іншыя чакаць адмаўляліся, праводзіў мудрагелістыя абмены драфт-пікаў і баскетбалістаў.
Вяршыняй быў драфт 1956-га - Ауэрбах лічыў, што яго ўжо дужай камандзе для тытулаў бракуе класнага цэнтравога, у ролі якога бачыў юнага Біла Расэла (цемнаскурага, што ў часы сегрэгацыі ў ЗША было не самай відавочнай думкай - але адну з мянушак - "Дальтонік" - Рэд атрымаў за тое, што яму было напляваць на гэта). Аднак драфт-пікі ў віцэ-чэмпіёнаў, натуральна, былі нізкімі. Тады Ауэрбах дамовіўся з «Сэнт-Луіс Хокс» (а ім валодаў Кёрнер - але нават старога ворага Рэд змог пераканаць) абраць Расэла сваім другім пікам пад гарантаваны абмен на двух класных гульцоў. А "Рочастэр", які выбіраў на драфце першым, пераканалі не выбіраць Расэла з дапамогай Браўна - уласнік "Сэлтыкс" паабяцаў канкурэнту на два тыдні загрузіць яго арэну сваім суперпапулярным лядовым шоў, што абяцала прыбытак, што можна было супаставіць з сезонам хатніх матчаў. Іншым сваім пікам Ауэрбах абраў таварыша Расэла па каледжы, таксама цемнаскурага абаронцу Кей Сі Джонса, а па «тэрытарыяльным выбары» (гэта значыць з мясцовага каледжа) узяў цяжкага форварда Тома Хайнсана.
Так за адзін вечар Рэд атрымаў сабе трох будучых чальцоў баскетбольнай Залы славы і з імі выйграў сезон-1956/57 (а падчас фінальнай серыі супраць Сэнт-Луіса ўмазаў Кёрнеру па твары). У 1958-м каманда ў фінале саступіла «Сэнт-Луісу» - а потым стала дынастыяй, узяўшы восем тытулаў запар! Гэта стала магчымым, вядома, не толькі дзякуючы трэнерскім уменням Ауэрбаха, але і новым паспяховым падпісанням і абменам - навікі бязбольна замянялі тых, хто сыходзіў. У 1966-м Рэд сышоў з трэнерскага крэсла непераможным - а ў свой апошні сезон да таго ж стаў першым трэнерам, хто выйграў у НБА 1000 матчаў. У 1967-м НБА назвала ўзнагароду найлепшаму трэнеру года трафеем Рэда Ауэрбаха, а ў 1969-м яго імя ўнеслі ў Залу баскетбольнай славы.
Ауэрбах-трэнер праславіўся не толькі трафеямі, але і метадамі, якімі іх дасягаў. Яшчэ ў пачатку 1950-х выйшла адна з некалькіх напісаных ім за жыццё кніг "Баскетбол для гульца, фаната і трэнера", дзе выяўлялася частка "57 стратэгічных хадоў", у якой Рэд як метады прапаноўваў уключэнне ноччу перад гульнёй пажарнай трывогі ў гатэлі супернікаў, якія прыехалі ў госці, падача ў іх распранальню гарачага паветра, каб ускладніць аднаўленне падчас перапынку, і нават звужэнне сетак на кошыках, каб мяч даўжэй з іх вывальваўся, а твая каманда за гэты час паспявала вярнуцца ў абарону. На хатняй арэне «Бостана» да таго ж з 1952-га па 1999-ы не мянялі паркет - гульцы каманды ведалі кожную яго няроўнасць на памяць і лавілі супернікаў на нечаканых адскоках мяча.
Была ў Ауэрбаха і традыцыя, якая шмат каго злавала, - закурваць цыгару проста падчас матчу. Палілі тады нават гульцы на лаўках - абурэнне выклікаў не сам факт, а тое, што Рэд рабіў гэта толькі ў канцоўках, і гэта значыла адно: ён лічыць, што яго каманда ўжо не страціць сваю перавагу. Супернікі марылі "заштурхаць цыгару ў рот" Ауэрбаха, гэта значыць вырваць перамогу ў такі момант - але так ніхто і не здолеў. Бліжэй за ўсіх падабраліся «Лейкерс» у апошнім матчы Рэда ў якасці трэнера - сёмым у фінальнай серыі: «Бостан» паменшыў перавагу з 19 ачкоў да 6, але за 16 секунд да канца коуч усёткі ўзяў цыгару. Але «Сэлтыкс» дацягнулі да сірэны з «+2» - і трэнер застаўся легендай жэсту, які ўрэшце паўтарыў Майкл Джордан, а за ім і ўся НБА.
Трэнерскі пост у «Бостане» ў 1967-м Ауэрбах перадаў Расэлу - чарнаскуры трэнер наогул не ўпісваўся ў паняцці тагачаснай Амерыкі, гэта быў першы выпадак у буйных лігах, але Рэду, які перайшоў на пасаду генменеджара, зноў было пляваць. У першым сезоне Расэл, які застаўся і гульцом, прайграў у паўфінале, але потым яшчэ два разы стаў чэмпіёнам - мог бы і больш, але раптам сышоў з баскетбола. Але Ауэрбах зрабіў яшчэ некалькі падпісанняў, паверыў у не самага высокага Дэйва Коўэнса на пазіцыі Расэла, прызначыў трэнерам Хайнсана - і «Бостан» стаў чэмпіёнам у 1974-м і 1976-м.
У канцы 1970-х Ауэрбах яшчэ раз зрабіў нешта геніяльнае. Спачатку на драфце 1978-го выдаткаваў шосты пік на белага хлопца, калі ў лізе ўжо дамінавалі цемнаскурыя, - Рэду зноў было пляваць, а хлопцам быў Лары Бёрд, будучая суперзорка ўсёй лігі. Потым сваім аўтарытэтам Ауэрбах выціснуў з каманды яе ўладальніка Джона Браўна, які ледзьве прыйшоў, як за спіной Рэда памяняў тры пікі драфта-1979 на непатрэбнага камандзе Боба Мак-Аду. А затым абмяняў Мак-Аду ў "Дэтройт" на Эм Эл Кара і два пікі першага раунда, гэтыя два пікі - на адзін пік і Роберта Пэрыша з "Голдэн Стэйт", а астатні пік выдаткаваў на Кевіна МакХейла. У выніку Пэрыш і МакХейл склалі з Бёрдам «Вялікую тройцу» і ў першы ж свой сезон-1980/81 выйгралі НБА, а потым паўтарылі поспех у 1984-м і 1986-м. Трэнерам тады таксама быў былы гулец эпохі васьмі чэмпіёнстваў - Кей Сі Джонс.
Ауэрбах з 1984-га быў прэзідэнтам і віцэ-прэзідэнтам «Бостана», аднак дэ-факта ўсё роўна прымаў ключавыя рашэнні і па бягучым кіраванні і баскетбалістам. Праўда, да новых поспехаў яны ўжо не прывялі - пасля 1987-га «Бостан» не даходзіў да фіналу плэй-оф НБА. Аднак дачыненне да 16 тытулаў лігі на розных пасадах - гэта ўсё роўна пакуль што унікальны выпадак.
У 1985-м "Бостан" вывеў з абарачэння гульнявы нумар 2, замацаваўшы яго за Ауэрбахам (№1 адышоў Уолтару Брауну - першы ўладальнік ўсё ж такі быў не менш легендарным). У 1996-м Ауэрбаха ўключылі ў спіс 10 найлепшых трэнераў у гісторыі НБА (галасавалі журналісты), а ў 2022-м - у спіс 15 найлепшых на думку ўжо коучаў лігі. А значыць, унёсак Рэда ў амерыканскі баскетбол аказаўся такім адчувальным, што пра яго памятаюць да гэтага часу. Ауэрбах памёр ва ўзросце 89 гадоў пасля сардэчнага прыступу 28 кастрычніка 2006 года.
